درس هایی از احکام اسلامی نسخه متنی

شرايط امر به معروف و نهى از منكر

امر به معروف و نهى از منكر با وجود شرايط زير واجب مى شود:

الف ـ شناخت معروف و منكر

كـسـى كـه امـر يـا نـهى مى كند، [بايد] بداند آنچه را كه ديگرى انجام مى دهد حرام ، وآنچه را تـرك كرده ، واجب است . بنابراين ، امر و نهى بر كسى كه معروف و منكر را نمى شناسد، واجب نيست .(181)

ب ـ احتمال تاءثير

مـنـظـور از (احـتـمـال تـاءثـيـر) آن اسـت كـه آمـر و نـاهـى احـتـمـال دهـد امـر او در تـاركِ مـعـروف ،اثر كرده او را به طرف نيكى سوق مى دهد و نهى او در فـاعـل مـنكر، اثر كرده او را از ارتكاب گناه بازمى دارد. بنابراين اگر بداند يا مطمئن باشد كه امر و نهى او تاءثير نمى گذارد، تكليفى ندارد.

بر امر و نهى كننده لازم است كه روش هاى امر و نهى را بياموزد و شايسته نيست به بهانه عدم تـاءثـيـر، از زيـر بـار مـسـؤ وليـت ، شانه خالى كند؛ زيرا وجوب اين فريضه با گمان عدم تـاءثير و حتى با احتمال قوى عدم تاءثير، ساقط نمى شود. برخى از روش هاى مؤ ثر امر و نهى عبارتند از:

1 ـ خـواهـش و مـوعـظـه : اگـر امـر و نـهـى كـننده بداند كه امر و نهى او تنها با خواهش و موعظه تاءثير مى گذارد، بايد از اين روش استفاده كند.

2 ـ تـكـرار: اگـر بداند يا احتمال بدهد كه امر و نهى او با تكرار تاءثير خواهد داشت ، بايد امر و نهى را تكرار كند.

3 ـ اسـتفاده از افراد داراى صلاحيت : اگر بداند كه امر به معروف خودش در موردى اثر ندارد، ولى امر كردن شخص ديگر در خاطى تاءثير مى كند، واجب است به او (شخص ‍ سوم ) امر كند و از او بخواهد كه در آن مورد، امر به معروف كند.

4 ـ امـر و نـهـى آشـكـار: اگـر نـهـى كـنـنـده بداند يا احتمال دهد كه نهى او تنها در حضور جمع تـاءثـيـر مـى گـذارد ـ چـنـانچه فاعل منكر، آشكارا گناه كرده باشد ـ امر و نهى او به صورت عـلنـى جـايـز، بـلكه واجب است ، ولى اگر گناه او آشكارا نباشد، وجوب بلكه جواز امر و نهى (به صورت علنى )

مورد اشكال است .

5 ـ رعـايـت اهـمّ و مـهـمّ و دفع افسد به فاسد: اگر تحقق امر و نهى ، بر انجام حرام ، يا ترك واجـبـى مـتـوقـف بـاشـد، (امر و نهى ) جايز نيست و وجوب ساقط است ، مگر آن كه مساءله از امور بـسـيـار مـهـمـى بـاشـد كـه شـارع مـقـدس بـه تـخـلف از آن راضـى نـيـسـت ، مـثـل كـشـتـه شـدن انـسـان بـى گـنـاه ؛ بـنـابـرايـن ، كـارى را كـه بـراى نـهـى از قـتـل مـرتـكـب مـى شـود نـبـايـد بـه مـقدار اهميت گناه قتل باشد؛ بنابراين ، براى جلوگيرى از قتل انسانى ، وارد خانه ديگران شدن ، جايز است .(182)

ج ـ اصرار بر تكرار گناه

مـنـظـور از اصـرار بـر گـنـاه ، مـداومـت در انـجـام آن نـيـسـت ، بـلكـه ارتـكـاب آن عـمل ـ هرچندبراى بار ديگر ـ است . بنابراين ، اگر يك بار نماز را ترك كرد و بار ديگر هم بناى ترك داشته باشد، امر به معروف واجب است .(183)

د ـ نداشتن ضرر

در صـورتـى كـه امـر و نـهـى ، سـبـب ضـرر جـانـى يـا آبـرويـى يـا ضـرر مـالى قـابـل توجه ، به خودش يا نزديكان و ياران يا ساير مؤ منان مى شود، امر و نهى واجب نيست و از او سـاقـط مـى شـود؛ بـلكـه هـمـچـنـيـن اسـت اگـر بـه خـاطـر احتمال مورد توجه عقلا، ترس چنين ضررى را داشته باشد.(184)

البـتـه بايد توجه داشت كه معروف و منكرگاهى از امور بزرگ و مهمّ، و زمانى نيز از امور كم اهـمـيـت و فردى است . مرز امر به معروف و نهى از منكر در موضوعات كم اهميّت ، مفسده نداشتن و خـالى بـودن از ضـرر اسـت ؛ ولى امـر و نـهـى در موضوعات ارزشمند و مورد اهتمام شارع مقدس مـانـنـد حـفـظ جـان يـا نـوامـيـس مـسـلمـانـان يـا از بـيـن بـردن آثـار اسـلام و مـحـو دليـل (حـقـانـيت ) اسلام و يا از بين بردن بعضى از شعائر اسلام و... مرز نمى شناسد و براى بـرپـايـى مـعـروف هـاى مـهـم و ريـشـه كـنـى مـنـكـرات بـزرگ ، بـايـد از جـان ، مال و آبرو گذشت .(185)