ترجمه تفسير الميزان (جلد دهم) (10) (سوره يونس داراى 109 آيه مى‏باشد) سوره يونس (10): آيات 1 تا 10 كيفيت و مكان نزول سوره يونس و بيان غرض و آهنگ كلى اين سوره مباركه‏ اشاره به استعمال كلمه" آيه" در مورد معانى، اعيان و اقوال‏ اشاره به اينكه تعين و جدا سازى آيات قرآن بستگى .... توضيحى در باره اينكه وحى مشتمل ... جواب خداى تعالى به ترديد و تعجب كفار ... استدلال اول بر اثبات معاد، به سنت جاريه الهيه بر افاضه رحمت تا تماميت و كمال موجودات‏ ‏ حجت دوم: اعمال قسط و عدل الهى ... حقانيت خلقت الهى در آفرينش آفتاب و ماه‏ ‏ معناى اختلاف ليل و نهار و حكمت‏هايى كه در آن وجود دارد ‏ اعتماد به معاد يكى از اصول و پايه‏هاى ... مراد از هدايت مؤمنين به ايمانشان، و اشاره به رابطه بين ايمان و عمل و آثار هر يك‏ ‏ محبت خالص مؤمنين به خداى تعالى ... حمد و ستايش خداى تعالى فقط از بندگان مخلص خدا بر مى‏آيد ‏ بحث روايتى رواياتى در مورد:" قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ"، و تسبيح و حمد پروردگار توسط اهل بهشت‏ توضيحى در باره معناى تسبيح ... سوره يونس (10): آيات 11 تا 14 علت اينكه خداى سبحان به طغيانگران ... سبب ضلالت و طغيان كافران و غفلت ورزيدنشان از خداى تعالى‏ ‏ سوره يونس (10): آيات 15 تا 25 علت اينكه مشركين به رسول اللَّه (ص) گفتند ... جواب به درخواست مشركين ... شدت شناعت ظلم بستگى به عظمت ... فلسفه بت پرستى و مبناى عقايد بت پرستان در باره بت‏ها و رد پندارهاى باطل آنان‏ ‏ توضيحى در مورد پيدايش اختلاف در ميان مردم و بوجود آمدن دو راه: هدايت و ضلالت‏ ‏ اقوال مفسرين در ذيل آيه شريفه:" وَ ما كانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً واحِدَةً فَاخْتَلَفُوا ..." ‏ سخن يكى از مفسرين در مورد جمله:" وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ" و بيان نادرستى آن‏ ‏ شرحى در مورد مكر مشركين در آيات خدا و مراد از:" اللَّهُ أَسْرَعُ مَكْراً" ‏ معناى" دعاء" و فرق آن با" نداء" و بيان مراد از دعا و دعوت خداى تعالى و دعا و دعوت بندگان‏ ‏ دعا و عبادت در حقيقت يكى هستند و دعاء بنده عبادت، و عبادت او دعا است‏ ‏ معناى" سلام" و اينكه سلام از اسماء ... بحث روايتى رواياتى چند در مورد درخواست قرآنى ديگر ... سوره يونس (10): آيات 26 تا 30 پاداش نيكوكاران" حسنى" و" زياده بر آن" است و دچار تاريكى ظاهرى و معنوى نمى‏شوند ‏ كيفر بد كاران مساوى كار بدشان است ... شرحى در مورد اينكه در روز قيامت بت‏ها و خدايان مشركين ... نقد و رد نظريات مختلف برخى از مفسرين در مورد نفى عبادت مشركين‏ ‏ بحث روايتى چند روايت در مورد اينكه پاداش محسنين ... سوره يونس (10): آيات 31 تا 36 معناى رازق بودن خداوند از آسمان و زمين ... معناى حيات (زنده بودن)، و اشاره به عموميت حيات بين حيوان و نبات‏ ‏ اينكه خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده بيرون مى‏كند، يعنى چه؟ ‏ احتجاج براى توحيد خداوند در ربوبيت ... احتجاج دوم براى توحيد خداوند، با استناد به مساله ابداء و اعاده خلق‏ ‏ احتجاج سوم براى وحدانيت رب معبود ... نكته و معناى لطيفى كه از جمله ... مراد از هدايت در آيه شريفه، ايصال ... معناى استثناء در:" أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‏" و اقوال نادرست برخى از مفسرين در اين باره‏ ‏ اشاره به اينكه هدايت به معناى ايصال به مطلوب، شان انبياء و ائمه (ع) است‏ ‏ سوره يونس (10): آيات 37 تا 45 نفى شانيت مفترى بودن، از قرآن كريم در جمله:" وَ ما كانَ هذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرى‏ ..." ‏ مراد از:" الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ" و معناى:" تَفْصِيلَ الْكِتابِ" ... تحدى قرآن كريم به اينكه سوره‏اى مانند قرآن بياوريد اختصاص به سور معينى ندارد ‏ فقط به فصاحت و بلاغت قرآن تحدى نشده ... تاويل معارف و احكام قرآن از مقوله ... تقسيم امت اسلام به دو گروه: ايمان آورندگان و ايمان نياورندگان‏ ‏ مراد از اينكه در روز حشر، بر انگيخته شدگان مى‏پندارند جز يك ساعت درنگ نكرده‏اند ‏ سوره يونس (10): آيات 46 تا 56 سنت الهى مبنى بر فرستادن رسول ... امت‏ها- همچون افراد- اجل و پايانى دارند و ... اين پندار غلط و خرافى كه عذاب دنيوى ... سرزنش آنهايى كه از روى استهزاء شتاب در نزول عذاب را درخواست كردند ‏ سلطنت و مالكيت خداى تعالى قابل ... قول خداى تعالى و وعده او همان فعل ... بحث روايتى دو روايت در ذيل آيات گذشته مربوط به عذاب‏ سوره يونس (10): آيات 57 تا 70 توضيح معناى مفردات آيه شريفه:" موعظه"،" شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ"،" هدى" و" رحمت" ‏ اشاره به معناى" رحمان" و" رحيم" و مراد از اينكه قرآن براى مؤمنين رحمت است‏ ‏ توصيف قرآن به چهار صفت موعظه ... مراد از فضل خدا و رحمت خدا در آيه شريفه:" قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ ..." ‏ وجه اينكه از دادن روزى به" انزال" روزى تعبير شده، با اينكه رزق آدميان در زمين است‏ ‏ بيان اينكه هر حكمى بايد با اذن خدا باشد ... حكم خدا منطبق با فطرت، هماهنگ ... سلطنت و احاطه تام الهى بر اعمال بشر ... معناى" ولايت" و مراد از ولايت خدا ‏ اشاره به مراتب ايمان و بيان اينكه ... توجيه و توضيحى در مورد اينكه اولياى خدا، ترس ... بررسى سخن يكى از مفسرين در باره نفى ترس و اندوه از اولياى خدا و رد آن گفته‏ ‏ تسلى دادن به پيامبر (ص) كه از ... استدلال براى محال بودن فرزند ... بحث روايتى‏ چند روايت در مورد مراد از فضل و رحمت خدا در:" قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ ..." ‏ رواياتى در باره معناى ولايت خدا و وصف اولياء اللَّه‏ ‏ چند روايت در تفسير" بشرى" ... چند روايت در باره رؤيا و اقسام آن‏ ‏ سوره يونس (10): آيات 71 تا 74 گفتگوى نوح (ع) با قوم خود و ... ‏ بحث روايتى رواياتى در باره عالم ذر و كفر و ايمان انسان در آن عالم و توضيحى در اين باره‏ توضيحى در باره تعبير" ظلال" در مورد عالم ذر، در بعضى روايات‏ ‏ سوره يونس (10): آيات 75 تا 93 وقايعى از سرگذشت، پيغمبر اسلام (ص) ... گفتگوى موسى با فرعونيان‏ ‏ سحر و هر باطل ديگر، از آنجا كه ... مراد از" ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ" كه به موسى (ع) ايمان آوردند و اقوال مفسرين در اين باره‏ ‏ ضعيفان بنى اسرائيل با ترس و واهمه از فرعون و اطرافيان توانگر او به موسى (ع) گرويدند ‏ اگر مؤمن هستيد و تسليم خدائيد، بر او توكل كنيد ‏ دعاى بنى اسرائيل:" رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ" امر به خانه سازى براى بنى اسرائيل‏ ‏ ابتداء به اضلال، بر خداوند محال است ولى ... استجابت نفرين موسى و هارون عليه فرعونيان‏ ‏ ايمان آوردن فرعون در آستانه هلاكت، و مردود بودن ايمان و توبه او ‏ اشاره به رابطه نفس و بدن و بيان ... وجوهى كه در معناى:" ننجيك ببدنك" معناى" مُبَوَّأَ صِدْقٍ" كه در وصف مسكن ... سوره يونس (10): آيات 94 تا 103 معناى آيه شريفه:" فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ" ... نكته‏اى كه در مخاطب قرار دادن ... مراد از حتمى شدن كلمه پروردگار، كه در بيان ... هر انسانى چه به اختيار و چه به اضطرار ايمان مى‏آورد ولى ايمان اضطرارى مقبول نيست‏ ‏ معناى استثناء" إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ" در آيه ... اشاره به اينكه ايمان بايد اختيارى و بدون ... در آيه شريفه:" وَ ما كانَ لِنَفْسٍ ..." ... وعده خداوند به نجات دادن مؤمنين از ... بحث روايتى رواياتى در ذيل آيه:" فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ ..." قَوْمَ يُونُسَ ... سوره يونس (10): آيات 104 تا 109 مراد از شك داشتن مشركين در دين پيامبر (ص) ... پيامبر (ص) با بيان استوارى خود در راه ... نكته‏اى كه در تعبير لطيف در:" فَلا أَعْبُدُ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ ..." ... (11) سوره هود در مكه نازل شده و مشتمل بر صد و بيست آيه است (120) سوره هود (11): آيات 1 تا 4 ‏ توحيد اصلى است متضمن تمامى تفاصيل ... آهنگ و غرض كلى سوره هود و كيفيت و مكان نزول آن‏ ‏ معناى احكام و تفصيل و اينكه آيات قرآن محكم بود و مفصل گشت (أُحْكِمَتْ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ) ‏ اقوال مختلف مفسرين در باره مراد از احكام و تفصيل آيات، و بيان نادرستى آن اقوال‏ ‏ آيه:" أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ ..." مفسر محكم و مفصل بودن آيات قرآن است‏ ‏ مراد از توبه در:" وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ" ايمان است‏ ‏ نتيجه توحيد، استغفار و ايمان، زندگى خوب ... معناى اينكه" خداوند به هر داراى فضلى ... هر كس در جايى كه لايق آنست قرار داده مى‏شود ‏ بيان نادرستى سخن يكى از مفسرين كه ... سوره هود (11): آيات 5 تا 16 ‏ معناى جمله:" يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُوا مِنْهُ ..." ... روزى دادن به موجودات نيز همچون ايجاد آنان، مختص ... معناى" سماء" و مراد از" سماوات" ‏ منظور از خلق سماوات و ارض ... معناى جمله:" وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ" ‏ امورى كه در قرآن به عنوان هدف ... استنتاج وجود ملائكه قبل از خلقت آسمانها و زمين ... جهات حسن و مصلحت بر اراده و افعال ما حاكم ... مراد كفار از اينكه مساله معاد و بعث بعد از مرگ را سحر خواندند ‏ مقصود از كلمه امت در آيه:" وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى‏ أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ" ... هر نعمتى كه خدا عطا مى‏كند، رحمتى از او است ... انسان تنگ نظر و كوته‏بينان بين است ... صبر و عمل صالح انسان را از آن دو طبيعت مذموم مى‏رهانند، و صبر و عمل صالح منفك از ايمان نيستند ‏ توضيح در باره خطاب به رسول خدا (ص) در:" فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى‏ إِلَيْكَ ..." مثالى براى فهم وجه خطاب مذكور ... چون و چراى كفار در باره نزول قرآن و جواب خداى تعالى به آنان‏ ‏ اگر مى‏پنداريد قرآن افتراء بسته بر خدا است، شما نيز از عهده اين افتراء برآييد! ‏ شرحى در مورد اينكه تحدى و مبارزه طلبى قرآن ... بررسى پاسخ‏هايى كه به اشكال مربوط ... پاسخ ما به اشكال مربوط به اختلاف در ... مقصود از بلاغت قرآن، بلاغت مصطلح بين علماء بلاغت و ادب نيست «12» ‏ اختلاف در موارد تحدى، به اختلاف در اغراض و خصوصيات آن موارد بر مى‏گردد ‏ عدد ده در:" فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ" خصوصيتى ندارد و دلالت بر كثرت و تعدد دارد ‏ طرح اين اشكال كه صرف ناتوانى بشر ... با عجز خود و اسبابى كه بدان معتقديد، از آوردن ... معناى اينكه:" قرآن به علم خدا نازل شده" و وجوهى كه در اين باره گفته شده است‏ ‏ بيان اينكه خطاب در جمله:" فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ" ... مراد از توفيه اعمال ... بحث روايتى شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته‏ رواياتى در مورد رازق بودن خداى تعالى و تقدير روزى براى همه‏ ‏ دو روايت از امام باقر و ... چند روايت در باره خلقت آسمانها و زمين و جمله:" وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ" ‏ روايتى در مورد" لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا" و بيان مراد از نيكوكارتر بودن‏ ‏ دو روايت در باره اينكه مراد از" امت معدوده" در آيه شريفه، امام زمان (ع) و اصحاب اويند ‏ روايتى در مورد تقسيم امت ... سوره هود (11): آيات 17 تا 24 ‏ معناى" بينه" و موارد اطلاق و استعمال آن‏ ‏ بينه در آيه:" أَ فَمَنْ كانَ عَلى‏ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ ..." به معناى بصيرت الهى است و جمله مذكور منطبق بر رسول خدا (ص) است‏ ‏ معناى شاهد در:" وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ" و اثر شهادت در اعتماد به مورد شهادت و ايمان به آن‏ ‏ اشاره به انطباق" شاهد منه" در آيه شريفه ... قرآن چيز نوظهورى نيست و ... جواب به مشركين به اينكه خود آنان با عقايد و ... تمامى منحرفين از راه حق، ستمكار و مفترى بر خدايند ‏ مشركين و كفار با كفر خود و ... توضيحى در باره اينكه كفار آيات خدا را نمى‏بينند و انذارها و تبشيرها را نمى‏شنوند ‏ معناى خسران نفس و ضلال و ... معناى" اخبات" و مراد از اخبات ... بحث روايتى رواياتى متعددى در باره انطباق جمله ... روايتى در باره معناى:" وَ أَخْبَتُوا إِلى‏ رَبِّهِمْ" ‏ سوره هود (11): آيات 25 تا 35 ‏ نوح (ع) نذير مبين بوده و رسالتش ... انگيزه بت پرستى قوم نوح (ع) و محاجه آن جناب با آنان در سطح فهمشان‏ ‏ خروج از اسلام، خروج از نظام آفرينش است و عذاب و هلاكت در پى دارد ‏ دليل اول توانگران و اشراف قوم نوح (ع) ... استدلال دوم قوم نوح (ع) در رد دعوت ... سومين سخن قوم نوح (ع) در برابر ... سخن ديگر قوم نوح (ع) خطاب به نوح و پيروانش: ما شما را دروغگو مى‏پنداريم‏ ‏ جواب نوح (ع) به استدلال اول قوم خود كه گفتند:" ما نَراكَ إِلَّا بَشَراً مِثْلَنا" ‏ نفى اجبار و اكراه در دين، در شريعت نوح كه كهن‏ترين شرايع است تشريع شده بود ‏ جواب نوح (ع) به اين سخن قوم خود كه مؤمنين ... پاسخ نوح (ع) به اين حجت اشراف قوم ... پندارهاى جاهلانه عوام الناس در باره انبياء (ع) و توقعات نابجايشان از آنان‏ ‏ گفتارى فلسفى و قرآنى پيرامون قدرت انبياء و اولياء ديدگاه اشراف قوم نوح (ع) در باره تقسيم ملاك فضيلت، پاكى نفس و صفاى باطن است نه امتيازات و برتريهاى مادى و ظاهرى‏ ‏ سخن آخر قوم نوح (ع) به آن ... جواب نوح (ع): من اختيار ندارم، آوردن عذاب ... معناى" غى" و فرق بين اغوا و اضلال و معناى اراده و اشاره به تفاوت بين اراده ما و اراده خدا ‏ بيان جواز انتساب اغواى مجازاتى به ... وجوه ديگرى كه در معناى جمله:" إِنْ كانَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ" گفته شده است‏ ‏ مشابهت و همانندى احتجاجات نوح (ع) با قوم خود ... بحث روايتى دو روايت در ذيل آيه:" لا يَنْفَعُكُمْ نُصْحِي ..." و" أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ ..." ‏ سوره هود (11): آيات 36 تا 49 ‏ قطع اميد از ايمان آوردن قوم نوح (ع) ‏ مراد از خطاب خداوند به نوح (ع): كشتى را پيش چشمان ما و به وحى ما بساز و ... ‏ مسخره كردن قوم نوح (ع)، كشتى ساختن او را و جواب آن حضرت به آنان‏ ‏ معناى جمله:" وَ فارَ التَّنُّورُ" و اقوال مختلفى كه در معناى تنور و فوران آن گفته‏اند ‏ معناى جمله:" بِسْمِ اللَّهِ مَجْراها وَ مُرْساها" ... گفتگوى نوح (ع) كه از كفر درونى پسرش اطلاع نداشت، با او ‏ اتمام عذاب، و امر تكوينى خداى تعالى ... نكاتى ادبى و بلاغت شگفتى كه در آيه: وَ قِيلَ يا أَرْض ... دلسوزى نوح (ع) براى پسرش- در قالب استفسار ... مراد از اينكه پسر نوح (ع) از اهل آن حضرت نبوده است (إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ) ‏ چند قول ديگر پيرامون مراد از جمله:" إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ" ‏ منظور از اينكه پسر نوح (ع)، عملى غير صالح است (إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ) ‏ بيان اينكه نوح (ع) تقاضاى نجات فرزند خود را نكرد و ... نمونه‏هايى از نهى از عملى كه واقع نشده است‏ ‏ بيان اينكه اين كلام نوح (ع) كه به خدا ... خطاب و امر به هبوط به نوح (ع) و همراهانش ... مراد از جمله:" وَ عَلى‏ أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ" در خطاب خداوند به نوح (ع) ‏ بحث روايتى رواياتى در مورد داستان نوح و قوم او، در ذيل آيات شريفه گذشته رواياتى در باره پسر نوح (ع) و تفسير اينكه ... چند بحث قرآنى، روايتى، تاريخى و فلسفى پيرامون داستان نوح (ع) موارد مخالفت و تفاوت داستان نوح (ع) در تورات با آنچه در قرآن آمده است‏ ‏ شرحى در مورد نبوت و بعثت انبياء و ... انسان در مسير كمالى خود (به طبع ثانوى) ناچار از حيات اجتماعى و تعاونى است‏ ‏ ضرورت وجود قانون در حيات اجتماعى بشر ‏ علاوه بر هدايت تكوينى انسان، و بهره‏مندى ... عمل نكردن بشر به تعاليم وحى، نمى‏تواند دليل بر لغو بودن ارسال رسل و انزال كتب باشد ‏ شريعت نوح (ع) كه نخستين شريعت الهى بوده، لزوما جهانى و همگانى بوده است‏ ‏ سخن صاحب المنار در اين باره‏ ‏ بيان نادرستى سخن صاحب المنار و ... اجمالى از برخى مباحث زمين شناسى در چند فصل‏ ‏ گفتارى در چند فصل پيرامون پرستش بت‏ها در قرآن كريم، نهى از پرستش اصنام و آلهه، مترتب بر اثبات ضعف و ناتوانى آنها است‏ ‏ فرق بين شرك و استشفاع‏ ‏ سوره هود (11): آيات 50 تا 60 ‏ سخنان جناب هود (عليه السلام) به قوم خود (قوم عاد) ‏ معناى" فطر" و" فطرة اللَّه" و فرق بين" فطرت" و" خلق" ‏ معناى اينكه هود (ع) فرمود: استغفار كنيد ... اعمال صالح باعث ازدياد خيرات و نعمتها ... جواب رد قوم هود به آن حضرت‏ ‏ تحدى هود (ع) به اينكه گفت: در باره من هر نيرنگى ... معناى اين سخن هود (ع) به قوم خود ... اشاره به اينكه عصيان و نافرمانى در برابر ... سه خصلت قوم هود كه به خاطر آن ملعون ... بحث روايتى روايتى در تفسير جمله:" إِنَّ رَبِّي عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ" و اشاره به روايات راجع به قوم هود ‏ گفتارى پيرامون داستان هود (ع) سوره هود (11): آيات 61 تا 68 ‏ معناى" انشاء" و" استعمار" در جمله:" هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها" ‏ استدلال براى عدم جواز عبادت غير خدا ... قوميت پرستى و مليت گرايى، و ادعاى شك و ... جواب صالح (ع) به دلائل قوم خود و معناى جمله:" فَما تَزِيدُونَنِي غَيْرَ تَخْسِيرٍ" ‏ كشتن ناقه صالح (ع) و نزول عذاب بر قوم ثمود ‏ بحث روايتى روايتى در باره داستان ناقه صالح و كشتن آن و هلاكت قوم ثمود‏ گفتارى در داستان صالح (ع) در چند فصل‏ سوره هود (11): آيات 69 تا 76 ‏ معناى جمله:" قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ" كه سلام فرشتگان ... احساس ترس ابراهيم (ع) از اينكه ميهمانان ناشناخته‏اش دست به سوى غذا نبردند ‏ شرحى در مورد صفت تهور و بى‏باكى، و صفت جبن و ... معناى ضحك همسر ابراهيم (ع) (فضحكت) و وجوهى كه در باره آن گفته شده است‏ ‏ وجه تسميه" يعقوب". شگفت زده شدن همسر ابراهيم (ع) از بشارت بچه‏دار شدن‏ ‏ مجادله و گفتگوى ابراهيم (ع) براى رفع عذاب از قوم لوط (ع) ‏ بحث روايتى رواياتى در تفسير آيات مربوط به فرشتگان وارد بر ابراهيم (ع)، بشرى و مجادله ابراهيم (ع)‏ روايتى در شان نزول آيات مربوط به قصه بشرى و مجادله ابراهيم (ع) و بيان ضعف آن‏ ‏ اشاره به اينكه خصوصيات روحى نيز همچون خصوصيات جسمى قابل توارث است‏ ‏ گفتارى در داستان بشرى ... سبب و علت مجادله ابراهيم (ع) با ملائكه‏ ‏ سوره هود (11): آيات 77 تا 83 ‏ مراد از" بناتى" و" أَطْهَرُ لَكُمْ" در سخن لوط (ع) به قوم خود:" هؤُلاءِ بَناتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ" ‏ معناى جواب قوم لوط (ع) به او، كه گفتند ... توضيح اين كلام لوط (ع) كه بعد از مايوس شدن از ... فرشتگان مامور عذاب، خود را معرفى كرده، به لوط (ع) مى‏گويند از آن سرزمين دور شود ‏ عذاب و هلاك قوم لوط (ع) با زير و رو شدن زمين و بارش سنگ‏ ‏ تهديد همه ستمكاران به نزول عذابى همانند عذاب قوم لوط (ع) بر آنان‏ ‏ بحث روايتى رواياتى در باره قوم لوط، فرشتگان ميهمان لوط و داستان هلاكت قوم او‏ روايتى كه متضمن بيان كيفيت مخصوصى ... سخن صاحب المنار در رد آنچه در باره كيفيت زير و رو ... نقاط ضعف در سخن صاحب المنار ‏ حجيت اخبار مربوط به مسائلى كه موضوع حكم و ... گفتارى در چند فصل پيرامون داستان لوط و قوم او نقاط تفاوت بين داستان قوم لوط در تورات فعلى و آنچه در قرآن كريم آمده است‏ ‏ سوره هود (11): آيات 84 تا 95 ‏ مبعوث شدن شعيب (ع) به سوى قوم خود، و ... بيان اهميت معاملات و مبادلات مالى در حيات اجتماعى انسان، و آثار سوء كم فروشى‏ ‏ سودهاى حاصل از كم فروشى و تضييع حقوق ... استناد قوم شعيب (ع) به: آزادى فكر و انديشه ... جواب شعيب (ع) به اتهامى كه قومش به او زدند كه تو مى‏خواهى آزادى ما را سلب كنى‏ ‏ توضيحى در مورد آزادى انسان و ... نشانه صدق مصلحان الهى اينست كه ... گفتارى در معناى حريت انسان در عملش آزادى تكوينى و تشريعى و ... هشدار شعيب (ع) به قوم خود، از رسيدن عذاب‏ ‏ قوم شعيب (ع) بعد از درماندن در مقابل منطق ... بحث روايتى رواياتى در ذيل آيات مربوط به شعيب (ع) و قوم او‏ روايتى در باره توفيق الهى و توضيح مراد از آن‏ ‏ گفتارى در چند فصل در داستان شعيب (ع) و قوم او از نظر قرآن كريم‏ سوره هود (11): آيات 96 تا 99 ‏ مراد از ارسال موسى (ع) با آيات و سلطان مبين‏ ‏ معناى جمله:" بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ" كه فرعون، پيروان خود را بدان وارد مى‏كند ‏ مراد از:" وَ أُتْبِعُوا فِي هذِهِ لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ" ‏