لطفا منتظر باشید ...
مقصود از روايات تفسير به رأى چيست؟
بيش از ده روايت داريم كه از تفسير به رأى نكوهش كرده است; ولى بيشتر اين روايات مرسل است و سند تعدادى از آن ها ضعيف است.[5] از مجموع اين روايات تنها سند يك روايت معتبر مى باشد و اين روايت از رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)نقل شده است كه «قال الله ـ عزوجل ـ: ما آمن بى من فسّر برأيه كلامى;[6] خداى عز وجل مى فرمايد: هركسى سخن من -قرآن- را با رأى خويش تفسير كند، به من ايمان نياورده است.» اين روايت بر نهى از تفسير دلالت ندارد; زيرا اولا نفرموده است: هركس قرآن را تفسير كند به من ايمان نياورده است، بلكه فرموده است: اگر با رأى خودش آن را تفسير كند، مؤمن نيست; از اين رو براى روشن شدن مقصود از تفسير به رأى لازم است معناى واژه ى رأى و معناى حرف جرّ «باء» مشخص شود. «رأى» به معناى اعتقاد و ديدگاهى است كه يك فرد از راه تلاش فكرى انتخاب مى كند.از ميان معانى كه دركتب ادبى براى «باء» جاره ذكر شده، معناى مناسب در احاديث تفسير به رأى «سببيّت» به خاطر «استعانت» و «تعديه به مفعول دوم» است. اگر باء به معناى سببيت باشد، معناى روايات اين مى شود كه مفسر به خاطر رأى خاصى كه انتخاب كرده، به تفسير قرآن بپردازد و آيه را برطبق آن معنا كند و در تفسير آيه، محور و معيار اصلى را رأى خويش قرار دهد. روشن است كه چنين مفسرى در صدد فهم مقصود خداوند نيست بلكه در مقام تأييد ديدگاه خويش است; بنابر اين سزاوار نكوهش است; اما اگر محور را رأى خود قرار ندهد، بلكه فهم و كشف مراد قرآن را درنظر بگيرد و بكوشد تا مراد خدا را دريابد، تا اگر رأى خودش برخلاف آن است، آن رأى را كنار بزند، در اين صورت نمى توانيم بگوييم كه وى قرآن را به راى خود تفسير كرده است.اگر «باء» به معناى «استعانت» باشد، مقصود اين است كه مفسر به جاى تفسير آيات به كمك قواعد محاوره و قراين موجود، به كمك رأى خود آيات را تفسير كند، چنين مفسرى نيز در صدد فهم مراد خداوند نيست و تفسيرش سزاوار نكوهش است; زيرا او نيز محور اصلى را رأى شخصى خويش قرار داده و آن را بر آيه تحميل كرده است.
طبق معناى سوم باء، مقصود از تفسير به رأى آن است كه مفسر در تفسير آيه به جاى بيان مفاد آيه آراء خود را مطرح مى كند و سپس ميان آيه ى شريفه و آراء خود «اين همانى» برقرار مى سازد; در اين صورت نيز مستحق نكوهش است; زيرا آيه را دستاويزى براى تأييد رأى خويش قرار داده است.
[1]. محمد(صلى الله عليه وآله)، 24.[2]. «لاخير فى قراءة ليس فيها تدبر...» محمد، الحر العاملى، وسائل الشيعه، ج 4، ص 830، «باب استحباب التفكر فى معانى القرآن»، حديث 7.[3]. «... فما وافق كتاب الله فخذوه و ما خالف كتاب الله قدعوه» همان، ج 18، ص 78: باب 9، از ابواب صفات قاضى، حديث 10.[4]. ر.ك: محمد باقر المجلسى، بحارالانوار، ج 92، «باب فضل القرآن و اعجاز»، ص 23، حديث 24، و ص 82.[5]. براى آگاهى بيشتر از اين روايات ر.ك: محمد الحر العاملى، وسائل الشيعه، ج 18، ص 39 و 149.[6]. همان، ج 18، ص 137.
