معيار شناخت قرائت صحيح - منطق فهم قرآن نسخه متنی

معيار شناخت قرائت صحيح

پرسش : معيار شناخت قرائت صحيح كدام است؟

پاسخ : معيار شناخت قرائت واقعى از قرائت هاى ديگر، رجوع به قرائت رايج بين مسلمانان مى باشد و رايج ترين قرائت در ميان آن ها، قرائت حفص از عاصم است. اين قرائت را عاصم از شيخ خود ابو عبدالرحمن سُلمى و او از امام على(عليه السلام)اخذ كرده است و على(عليه السلام) به هيچ قرائتى جز آنچه با نصّ اصلى وحى كه ميان مسلمانان از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)متواتر بوده، قرائت نكرده است. قرائت وى همين قرائتى است كه امروزه در بيشتر كشورهاى اسلامى رايج مى باشد; از اين رو در تمامى ادوار تاريخ مورد اعتماد مسلمانان قرار گرفت.

پرسش : با توجه به اختلاف هاى فراوانى كه در قرائت بيشتر آيات قرآن وجود دارد، در نظر گرفتن قرائت صحيح در تفسير موجب تعطيلى فهم قرآن و محروم شدن انسان از بخش بزرگى از معارف آن است. اين توهم چگونه مرتفع مى شود؟

پاسخ : آيات قرآن در يك تقسيم بندى كلى به سه دسته تقسيم مى شوند:

1. آياتى كه در قرائت آن ها اختلافى وجود ندارد.

2. آياتى كه در قرائت آن اختلاف شده ولى اختلاف قرائت، معنا را تغيير نمى دهد.

3. آياتى كه اختلاف قرائت، دگرگون كننده ى معناست.

اين توهم در قسم اول از آيات، نادرست است; زيرا همان گونه كه گفته شد، در قرائت بيشتر آيات قرآن اختلافى وجود ندارد و رعايت اين قاعده در مورد آن ها مشكلى در تفسير به وجود نمى آورد. در قسم دوم ـ يعنى آياتى كه در قرائت آن ها اختلاف شده ولى اختلاف قرائت معنا را تغيير نمى دهد ـ نيز در تفسير مشكلى ايجاد نمى كند; مانند اختلافى كه در قرائت «كُفُواً» درسوره ى مبارك اخلاص وجود دارد و به چهار وجه «كُفُواً»، «كُفُؤاً»، «كُفْواً» و «كُفْؤاً» قرائت شده است كه در معناى آيه تأثيرى ندارد.

تنها قسم سوم كه اختلاف قرائت معنا را تغيير مى دهد، مشكل آفرين است، كه آن هم با توجه به معيارهاى تخصصى شناخت قرائت صحيح كه در كتب علوم قرآن و علم اصول مطرح شده، برطرف مى شود; زيرا در صورتى كه همه ى قرائت ها، معروف و مشهور باشند، مانند قرائت «مالك» و «مَلِك» درآيه ى كريمه ى «مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ»، اگر دليل معتبرى بر تعيين يكى از قرائت ها به عنوان قرائت معتبر و قرائت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) وجود داشته باشد، همان قرائت اخذ مى شود و آيه طبق آن تفسير مى گردد و اگر هيچ يك از قرائت ها بين مسلمانان رايج نبود و دليل معتبرى بر تعيين يكى از قرائت ها وجود نداشت، مى توان قدر جامع و معناى مشترك بين قرائت هاى مختلف را به خداوند نسبت داد و به صورت احتمالى مقصود خدا را بيان كرد، ولى بايد توجه داشت كه اين آيات بسيار كم است.

در مواردى نيز مى توان مفاد خاص آن آيات را به نحوى از آيات ديگر استفاده كرد; براى مثال، «مَلِكِ يَوْمِ الدِّينِ» را از اطلاق «الملك القدوس»[1] و مفاد «مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ» را از اطلاق «مالِكِ المُلك»[2] استفاده مى كنيم; بنابراين، در نظر گرفتن قرائت صحيح در تفسير در اين نوع از آيات نيز مشكلى ايجاد نمى كند و به تعطيلى فهم نمى انجامد.

[1]. «يُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ» جمعه، 1.

[2]. «قُلِ اللّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ»، آل عمران، 26.