تفسیر کوثر جلد 4

مى شد بخصوص در عصر پيامبر و خلفا مسجد مركز فرماندهى سياسى و نظامى و محل مشورتهاى مسلمانان بود و براى رفتن به جهاد، سربازان اسلامى در مسجد اجتماع مى كردند و خبرهاى جنگى در مسجد به پيامبر مى رسيد و در مسجد بود كه پيامبر با هيئتهاى نمايندگى بيگانگان ملاقات مى كرد و در مسجد بود كه پيامبر و خلفا قضاوت مى كردند و حدود الهى را به اجرا در مى آوردند. قضاوتهاى حيرت انگيز اميرالمؤمنين در مسجد اتفاق افتاده است.

از همه اينها مهمتر، تعليم و تربيت و آموزش احكام دين در مسجد صورت مى گرفت و پيامبر خدا در مسجد آيات قرآن را براى مردم تلاوت مى كرد و قرنها مسجد آموزشگاه مهم مسلمانان و جايگاهى بود براى فراگيرى علوم و آموزشهاى گوناگونى كه جامعه اسلامى به آن نياز داشت. در مسجد علاوه بر بيان احكام مسائل فقهى و تفسير قرآن، اصول اعتقادات اسلامى كه بعدها به عنوان علم كلام شناخته شد، مورد مذاكره و مباحثه قرار مى گرفت و حتى بحثهاى ادبى و شعر خوانى هم در مسجد انجام مى گرفت.

علاوه بر شخص پيامبر كه مطالب خود را بيشتر در مسجد افاضه مى كرد، پس از رحلت آن بزرگوار، مسجد از نظر تعليم و تربيت موقعيت ويژه اى يافت و در سطوح گوناگون مورد استفاده دانش طلبان قرار گرفت. از مرحله ابتدايى گرفته تا بالاترين مرحله علم و دانش. در مسجد، هم مكتبهايى براى سوادآموزى و ياد دادن روخوانى قرآن تشكيل مى شد و هم حلقه هاى درسى سطح بالا در مسائل كلامى و فقهى و تفسيرى.

ابن عباس در مسجد مى نشست و تفسير قرآن ياد مى داد. يك بار نافع بن ازرق در جلسه تفسيرى ابن عباس حاضر شد و سؤالهايى كرد و پاسخهاى لازم را گرفت.(1)حسن بصرى در مسجد مى نشست و به شاگردان خود مسائل كلامى ياد مى داد. داستان جدا شدن يكى از شاگردان او به نام واصل بن عطا از حلقه درس او و

1 - ذهبى، التفسير و المفسرون، ج 1، ص 75.