تفسیر کوثر جلد 4

پيدايش فرقه معتزله معروف است.(1)از همه اينها مهمتر اينكه مسجد كوفه شاهد سخنان و خطبه هاى پر بار و انسان ساز و حياتبخش اميرالمؤمنين بود كه در بيان معارف بلند توحيدى شاهكارهاى ماندگارى هستند به اضافه درد دلهاى او كه به عنوان رنجنامه هاى او به يادگار مانده است.

بعدها كه دامنه فتوحات اسلامى گسترش يافت، مسجدهاى بزرگ و با شكوهى ساخته شد و يكى از استفاده هاى مهمى كه از آنها مى شد، تشكيل جلسات درسى متعدد بود. در مسجد جامع قاهره كه عمروبن عاص آن را بنا كرد، به گفته مقريزى پيش از سال 249 چهل و چند حلقه درسى داير بود و زاويه هايى داشت كه شخصيتهاى معروف در آن تدريس مى كردند و به نام آنها شهرت يافته بود، مانند زاويه امام شافعى و زاويه صاحبيّه و زاويه مجديه و بعضى از آنها موقوفاتى هم داشت.(2)

در زمان مقدسى در همان مسجد صدوبيست حلقه درسى شبانه داير بود.(3)همچنين جامع منصور در بغداد مركز تدريس علوم گوناگون بود و چنان اهميتى داشت كه به گفته ياقوت، خطيب بغدادى كه خود تاريخ تأسيس آن مسجد را به تفصيل آورده است، وقتى به مكه رفت بر اساس روايتى از پيامبر، سه جرعه از آب زمزم نوشيد به نيت بر آمدن سه حاجت كه يكى از آنها تدريس در جامع منصور بود.(4)و نيز ياقوت نقل مى كند كه ابراهيم بن محمد نفطويه يكى از فقهاى بزرگ بغداد پنجاه سال به يك ستون جامع منصور تكيه مى زد و تدريس مى كرد و جايش را

1 - رجوع شود به: بغدادى، الفرق بين الفرق، ص 74.

2 - مقريزى، الخطط، ج 2، ص 246 به بعد.

3 - آدام متز، تمدّن اسلامى در قرن چهارم (ترجمه فارسى)، ج1، ص 207.

4 - ياقوت حموى، معجم الادباء، ج 1، ص 246.