تفسیر کوثر جلد 4

مصحف لحنى وجود دارد كه به زودى عرب آن را اصلاح خواهد كرد.(1) و نيز روايت شده است كه حجاج بن يوسف ثقفى يازده مورد از مصحف عثمانى را تغيير داد.(2)هر چند بعضى ها اين روايات را از لحاظ سند، مخدوش دانسته و يا آنها را توجيه كرده اند; ولى به هر حال اين روايات نشان مى دهند كه در ميان پيشينيان هم كسانى معتقد به خطاى كاتبان مصاحف عثمانى بوده اند; حتى در ميان چند مصحفى كه به دستور عثمان كتابت شد، از لحاظ رسم الخط اختلاف هايى وجود داشته است و سجستانى در كتاب خود بابى را تحت عنوان باب اختلاف خطوط المصاحف آورده كه در آن نمونه هايى از اختلاف رسم كلمه در مصاحف مدينه و بلاد ديگر را ارائه داده است.(3) ديگر اين كه بعضى از كلمات در جايى به يك رسم و در جايى با رسم ديگر آمده كه نمونه هاى آن را ذكر خواهيم كرد.

البته در قرون اوليه قاريان قرآن چندان توجهى به خط قرآن نداشتند; بلكه آنها قرآن را از طريق سماع از مقريان و اساتيد قرائت ياد مى گرفتند و بدين گونه مشكل عدم نقطه گذارى هم حل مى شد. ابن مجاهد نقل مى كند كه اصمعى از ابوعمروبن علاء درباره آياتى كه راجع به حضرت ابراهيم است پرسيد كه در جايى وبركناعليه و در جاى ديگر وتركنا عليه است ]هر دو در سوره صافات، اولى آيه 113 و دومى آيه 108[ آنها چگونه از هم باز شناخته مى شوند؟ (چون در رسم عثمانى هر دو كلمه به يك شكل نوشته شده است) او گفت: به هيچ وجه شناخته نمى شوند مگر با شنيدن از پيشينيان.(4) ولى جاى انكار نيست كه گاهى رسم عثمانى زمينه را براى اختلاف قرائات آماده مى كرد. مانند: قرائت فتبينوا و فتثبتوا در آيه ان جائكم فاسق بنباء فتبينوا (نساء / 94)(5) و قرائت بشراً و

1 ـ معانى القرآن، ج 2، ص 183.

2 ـ سجستانى، المصاحف، ص 49.

3 ـ همان، ص 103.

4 ـ ابن المجاهد، السبعة فى القراءات، ص 48.

5 ـ مكى بن ابى طالب، الكشف عن وجوه القراءات السبع، ج 1، ص 394.