تفسیر کوثر جلد 4

6 ـ عن عبدالله بن سنان قال: سألته (يعنى اباعبدالله عليه السلام) عن قول الله عزّ و جلّ: فطرة الله التى فطر الناس عليها ما تلك الفطرة؟ قال: هى الاسلام فطرهم الله حين اخذ ميثاقهم على التوحيد، قال: الست بربكم؟ و فيه المؤمن و الكافر.(1)

عبدالله بن سنان مى گويد: از امام صادق درباره اين سخن خدا پرسيدم كه فرمود: فطرت خدا كه مردم را بر آن آفريد اين فطرت چيست؟ امام فرمود: آن اسلام است كه مردم را بر اساس آن آفريد و اين هنگامى بود كه پيمان آنها را بر توحيد گرفت و گفت: آيا پروردگار شما نيستم؟ و در آنها هم مؤمن و هم كافر بود.

7 ـ عن ابن عباس عن النبى (ص) قال: اخذ الله الميثاق من ظهر آدم بنعمان يعنى عرفة فاخرج من صلبه كلّ ذرية ذرأها فنثرهم بين يديه كالذرّ ثم كلّمهم فتلا فقال: الست بربكم؟ قالوا: بلى شهدنا، ان تقولوا (الاية).(2)

پيامبر فرمود: خداوند در سرزمين عرفه از پشت آدم پيمان گرفت. پس از صلب او تمام فرزندانى را كه آفريده مى شوند خارج كرد و آنها را در برابر خود مانند ذرّه پراكنده ساخت. سپس با آنها سخن گفت. آنگاه پيامبر اين آيه را تلاوت كرد: فقال الست بربكم قالوا بلى ... (آخر آيه).

اكنون كه آيات و روايات مربوط به اين بحث را خوانديم اينك مى گوييم: در تفسير آيه شريفه و اذاخذ ربك من بنى آدم عن ظهورهم ذريتهم ... نظريه هاى مختلفى وجود دارد كه بازگشت آنها به دو نظريه زير است:اوّل، نظريه محدثان و بعضى از مفسران قديمى داير بر اينكه آيه مربوط به عالم ذرّ است و همانگونه كه در روايات هم آمده، خداوند همه افراد بشر را در عالمى به صورت ذرّه يا مورچه گرد آورد و از آنان براى ربوبيت خود اقرار گرفت. اين آيه گفتگويى را كه بين خدا و افراد بشر در آن عالم صورت گرفته است منعكس مى كند.

1 - اصول كافى، ج 2، ص 12.

2 - طبرى، جامع البيان، ج 6، ص 111. اين حديث از طريق شيعه نيز نقل شده. رجوع شود به عوالى اللئالى، ج1، ص 182.

البته مؤلف اين كتاب احاديث اهل سنت را هم نقل مى كند.