لطفا منتظر باشید ...
نهج البلاغه از ديدگاه دانشمندان اهل سنت
ابن ابى الحديد معتزلى، دانشمند، مورخ و شارح نهج البلاغه
امام على عليه السلام پيشوا و سرور سخنوران و بلغاست،
كلام او را به حق از سخن خداوند فروتر و از كلام مخلوق فراتر دانسته اند. ارزش سخنان او را همين نشانه بسنده است كه فنون سخنورى و نويسندگى را همگى مردم از او آموخته اند. [ مقدمه ى شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد. ]
شيخ محمد عبده، دانشمند و مفتى اهل سنت
در ميان دانشمندان و سخن شناسان زبان و ادبيات عرب كسى نيست كه به عظمت امام على عليه السلام اعتراف نكند. كلام امام على بن ابيطالب، پس از كلام خداى متعال و پيغمبرش صلى الله عليه و آله و سلم شريف ترين و برترين سخن و سرشارترين كلام از لحاظ مواد و داراى بهترين شيوه است و بيشترين معانى و محتوا را دارد. [ مقدمه ى شرح نهج البلاغه، عبده. ]
شيخ محمد عبده در مقامى ديگر مى نويسد:
نهج البلاغه با مطالبى كه در بردارد مى تواند هدفهاى هر نويسنده و گوينده اى را تامين كند. در اين كتاب ''ترغيب، تنفر، سياست، جدل، اصول تمدن، حقوق متقابل اجتماع و رهبر، قوانين عدالت و پند و نصيحت وجود دارد و هيچ انديشه و خواسته اى بر دل انسان نمى گذارد جز آنكه بهتر و كامل ترش در اين كتاب يافت مى شود. [ همان مدرك. ]
استاد ناصيف يازجى
اگر بخواهى از لحاظ علم و ادب و انشاء بر رقيبانت برترى جويى، بايد قرآن و نهج البلاغه را حفظ كنى. [ مصادر نهج البلاغه، عبدالزهراء حسينى، ص 99. ]
مهارت من در فن نويسندگى در اثر مطالعه و بررسى قرآن كريم و خطبه هاى شيواى نهج البلاغه بود، زيرا اين دو كتاب با عظمت گنج بى پايان زبان عربى و ذخيره ى جاودانه ادب جويان است و محال است كه يك نفر اديب لغت عربى بدون اين كه شب ها را تا سحر به مطالعه و غور و بررسى اين دو كتاب و انديشه در بهترين اسلوب هاى آن مشغول باشد، نيازمندى خود را برطرف نمايد. [ پيرامون نهج البلاغه، ص 73. ]
شهاب الدين محمود آلوسى بغدادى "1270 -1217 ه ق"
... نهج البلاغه، كه حاوى خطبه هاى على بن ابيطالب است، پرتوى از نور سخن الهى دارد و خورشيدى است كه با فصاحت منطق نبوى مى درخشد. [ مصادر نهج البلاغه، ص 97. ]
دكتر زكى نجيب
هنگامى كه به همين منتخب كلمات امام على عليه السلام كه شريف رضى برگزيده و بدان نهج البلاغه نام نهاده است به دقت مى نگريم، خود را در مقابل دنيايى از شگفتى تعبير و عمق معنى، حيرت زده مى يابيم. [ نهج البلاغه از كيست؟، ص 18. ]
استاد حسين نائل مرصفى، دانشمند علوم بلاغت در دانشگاه الازهر مصر
نهج البلاغه كتابى است كه خداوند آن را دليل روشنى قرار داد تا ثابت كند كه على ''سلام الله عليه'' بهترين شاهد زنده ى نورانيت و پرتوبخش قرآن و حكمت و دانش و هدايت و اعجاز و فصاحت آن كتاب آسمانى است. آيات و نشانه هاى حكمت ارزنده و قوانين صحيح سياست و پندهاى روشن و دلنشين و برهان هاى گويا و استوارى كه على عليه السلام در اين كتاب آورده، خود دليل فضيلت مافوق تصور و بهترين آثار يك پيشواى به حق است كه هيچ يك از حكماى بزرگ و فلاسفه ى عالى مقام و نوابغ روزگار نظير آن را نياورده اند. [ پيرامون نهج البلاغه، علامه شهرستانى، ص 61. ]
على الجندى، رييس دانشكده علوم در دانشگاه قاهره
با مطالعه ى نهج البلاغه نوعى خاص از آهنگ موسيقى بر اعماق احساسات انسان پنجه مى افكند. از نظر سجع و نظم و ترتيب كلمات و جملات، طورى مرتب است كه مى توان آن را شعر منثور ناميد. [ مقدمه ى كتاب على بن ابيطالب شعره و حكمه. ]
عباس محمود عقاد، نويسنده و مورخ معروف مصرى
در كتاب نهج البلاغه، نور آيات توحيد و حكمت الهى، چنان درخشان و پرتوافكن است كه بررسى و تحقيق همه ى پژوهندگان معارف الهى را شامل مى شود... و مهر شخصيت علوى از پشت سطرها و از ميان حروف اين كتاب پديدار است و چون خوب دقت كنى و گوش فرادهى صداى امام را از آن سوى كلمات مى شنوى نه صداى ديگر را. [ عبقريه الامام على عليه السلام، ص 135-132. نقل از مجموعه ى آشنايى با نهج البلاغه، ج 2، ص 160. ]
دكتر زكى مبارك
من اعتقاد دارم كه مطالعه ى كتاب نهج البلاغه، روح شهامت و مردانگى انسان را تقويت مى كند، زيرا از روح بزرگ و پرتوانى صادر شده است كه در برابر تمام دشوارى ها چون شير ايستاده است. [ مصادر نهج البلاغه، سيد عبدالزهراء حسينى، نقل از مجموعه ى آشنايى با نهج البلاغه، ج 2، ص 162. ]
استاد خليل هنداوى
هيچ كتابى را مانند نهج البلاغه پيدا نمى كنى كه داراى فصول مختلف و سبك واحد باشد و از شخص واحدى صادر شده باشد. از اين رو تاكيد داريم و تكرار مى كنيم كه نهج البلاغه از يك شخصيت صادر شده و يك نفس در آن دميده است. [ مصادر نهج البلاغه، سيد عبدالزهراء حسينى، ص 93، نقل از پرتوى از نهج البلاغه، ص 165. ]
استاد حنا الفاخورى
على عليه السلام در نهج البلاغه صاحب شخصيتى يكتاست. او مرد عقيده و نيرومند و ايمان زنده است.
سخن على بن ابى طالب از لحاظ معنى گنجينه اى است كه در ادبيات آن دوره جاى خاص و بى نظيرى را اشغال كرده و از نظر لفظ نيز از جمال و رونق بسيارى برخوردار است.
كتاب نهج البلاغه يك ثروت عظيم فكرى و ادبى است. [ تاريخ ادبيات عرب، ص 248. ]
استاد عبدالوهاب حمورا استاد علوم اسلامى دانشگاه فواد قاهره- 1951
... نهج البلاغه شامل همه ى آن چيزهايى است كه پژوهشگران بزرگ، اساتيد اخلاق، فلاسفه، دانشمندان، پيشوايان مذاهب و سياستمداران پرهيزگار مى توانند بگويند يا بنويسند. نيروى شگرف پندها، توصيه ها، عمق بينش، ژرفايى محتواى نهج البلاغه، به خوبى نشان مى دهد كه اين اثر جاودانه، از انديشه ى بى نظير امام على است.... [ درس هايى از مكتب اسلام، سال 17، شماره ى 4. ]
محمد محيى الدين عبدالحميد، استاد دانشگاه الازهر مصر
نهج البلاغه كتابى است كه در آن چشمه هاى بلاغت و فنون آن گردآمده و براى كسى كه در آن مى نگرد، اسباب فصاحت مهيا و ميوه ى رسيده آن در دسترس است، چرا كه آن از سخنان فصيح ترين انسان ها بعد از پيامبر اكرم است و آن كلمات از قدرتمندترين و برترين انسان از لحاظ منطق و استدلال، نشات گرفته و آن عبارات از كسى است كه صاحب اختيار لغت عرب است و هرگونه اراده كند آن را مى گرداند. حكيمى كه حكمت از بيانش جارى مى شود و خطيبى كه سحر بيانش دل را مالامال مى كند. عالمى كه از رهگذر آميزش با رسول الله و نوشتن وحى الهى و با شمشير و زبان، از زمان كودكى، در راه دين دفاع كردن، او را براى چنين كارى
آماده ساخت. [ شرح نهج البلاغه، عبده، ص 1. ]
محمود چخاهيچ، معاون نخست وزير بوسنى و هرزگوين
وى در مورد اين كه چاپ نهج البلاغه تا چه حد براى مسلمانان اهل سنت مفيد است گفت:
نهج البلاغه آينه اى است كه در آن مى توان مشخصات يك انسان كامل، يك اعتقاد تام و يك زندگى كامل را ديد. [ روزنامه جهان اسلام، شماره ى 221- 12/ 12/ 70. ]
دكتر صبحى صالح، استاد دانشكده ادبيات دانشگاه لبنان
من به نوبه ى خود، به عنوان شارح و محقق و ضابط نص كتاب، معتقدم كه ضرورى است نهج البلاغه اميرالمومنين امام على عليه السلام، در سراسر جهان چاپ و توزيع گردد تا نسل جديد مسلمان از آن بهره مند شود.
... از خداوند متعال مى خواهم كه همه ما را به راه راست هدايت كند و محبت اهل بيت عزيز را در قلب ما جاى دهد و از ما راضى باشد. [ روزنامه ى اطلاعات، 2/ 9/ 1365. ]
نهج البلاغه از ديدگاه دانشمندان مسيحى
كتاب هاى زيادى از طرف دانشمندان غيرمسلمان نوشته شده كه در آنها به عظمت نهج البلاغه اعتراف كرده اند. حال به طور اجمال نظر چند تن از اين دانشمندان را مى خوانيم:
دانشمند مسيحى، استاد امين نخله
اين دانشمند مسيحى در جواب شخصى كه از او درخواست كرده بود كه صد كلمه از نهج البلاغه را براى او انتخاب كند مى گويد:
به خدا قسم نمى دانم كه چگونه از ميان صدها كلمه ى گهربار تعداد صد كلمه ى آن را انتخاب كنم. من از انتخاب يك كلمه ى آن هم عاجزم، زيرا اين كار درست به اين مى ماند كه دانه ى ياقوتى را از كنار دانه هاى ديگر بردارم. به هر حال اين كار را كردم، در حالى كه دستم ياقوت هاى درخشنده را زير و رو مى كرد و چشمانم از پرتو نور آنها خيره مى شد. نمى توانى باور كنى كه به علت تحير و سرگردانى كه در انتخاب هر يك از اين كلمه ها داشتم، با چه مشكلى هر كلمه اى را از اين معدن بلاغت بيرون آوردم. اين صد كلمه را بگير و متوجه باش كه آنها پرتوهايى از نور بلاغت و جلوه هايى از انوار فصاحت هستند. [ پيرامون نهج البلاغه، علامه شهرستانى، ص 57. ]
استاد امين نخله اعتراف مى كند كه:
هرگاه كسى بخواهد بيمارى نفس خود را درمان كند، بايد به گفتار امام عليه السلام در نهج البلاغه روى آورد و راه و روش زندگى را از پرتو اين كتاب ارزشمند بياموزد. [ مصادر نهج البلاغه، سيد عبدالزهراء حسينى، ص 100. ]
جرج جرداق، نويسنده و اديب معروف مسيحى
... آيا در تاريخ مشرق زمين، هيچ به سراغ ''نهج البلاغه'' رفته ايد؟... نهج البلاغه اى كه از فكر و خيال و عاطفه، آياتى به دست مى دهد كه تا انسان هست و تا خيال و عاطفه و انديشه اى انسانى وجود دارد، با ذوق بديع ادبى هنرى او پيوند ناگسستنى
خواهد داشت.
سخنانى به هم پيوسته و هماهنگ، جوشان از دركى عميق و بينشى ژرف، لبريز از شور واقعيت و گرمى حقيقت، سرشار از اشتياق تمام براى شناخت ماوراء اين حقيقت.
سخنانى زيبا و نغز، كه زيبايى موضوع و بيان، چنان در آن به هم آميخته كه تعبير با مدلول و شكل با معنى، يكى شده اند همچنان كه حرارت با آتش، نور با خورشيد و هوا با هوا يكى هستند!.
و بشر در قبال آن، چيزى جز به مثابه ى موجودى كه در برابر سيل خروشان و درياى پرموج و توفان سركش يا گردباد تند قرار گرفته باشد، نمى تواند به شمار آيد....
نهج البلاغه اى كه بيان آن اگر براى انتقاد به كار برده شود، گويى تندباد خروشانى است و اگر تباهى و فساد را مورد تهديد قرار دهد، همچون آتشفشانى سهمناك زبانه مى كشد و اگر براى تفكر و انديشه بخواند، حس و عقل را همراه مى سازد و اگر در مقام پند و اندرز باشد، مهر و عاطفه پدرى را همگام با راستى و وفاى انسانى در آن خواهيد يافت و اگر براى شما از ارزش هستى و زيبايى هاى آفرينش و كمالات جهان هستى سخن گويد، آنها را بامدادى آغشته به نور ستارگان در قلب شما مى نگارد!
نهج البلاغه، بيانى است رساتر از هر رسا و پاره اى است از يك تنزيل! و پيوند ناگسستنى با اصول ادب انسانى دارد و تا آنجا اوج مى گيرد كه درباره ى آن گفته اند: ''بيانى است فروتر از كلام خداوند و فراتر از گفتار بشرى...'' [ امام على صداى عدالت انسانى، جرج جرداق، ترجمه ى سيد هادى خسروشاهى "نقل از درس هايى از مكتب اسلام، سال 17، شماره 4". ]
سليمان كتانى، اديب مسيحى لبنانى، مولف كتاب امام على مشعلى و دژى
چه مفهومى را مى توان يافت كه در قلمرو نهج البلاغه فرود آيد و تصوير صادقى از اين حقيقت نباشد؟ حقيقتى كه در وادى جسم على فرزند ابيطالب فرود آمده است، مانند نور آفتاب كه در جام شفاف فرود آيد؟
... نهج البلاغه، صيقل كلمات و حروفش، خواه به دست فرزند ابيطالب انجام گيرد، يا به دست هنرمندى چيره دست، كتابى است كه تا ابد تعبير عميق و رسايى از واقعيت مردى خواهد بود كه على بن ابيطالب ناميده شده است. [ چشمه سارهاى بكر حكمت در نهج البلاغه، حسين ميرزاخانى، ص 21. ]
پروفسور هانرى كربن، محقق و شرق شناس معروف فرانسوى
بعد از قرآن و احاديث پيامبر اسلام، نهج البلاغه در درجه ى اول اهميت قرار دارد. بايد گفت به طور كلى اين تنها به قلمرو حيات مذهبى تشيع محدود نيست، بلكه تفكر فلسفى شيعه نيز به آن وابسته است و از آن مايه مى گيرد. از اين رو بايد نهج البلاغه را از مهم ترين سرچشمه هايى به شمار آورد كه متفكران شيعه پيوسته از آن سيراب گشته اند.... [ تاريخ فلسفه ى اسلامى، ص 80، "نقل از كتاب ''نهج البلاغه از كيست؟'' ص 56". ]
مستر كرنيكوى انگليسى، استاد ادبيات در دانشگاه عليگر هندوستان
در محضر استادان سخن و ادبايى كه در مجلس او حاضر بودند و از اعجاز قرآن از وى پرسيدند در پاسخ گفت:
قرآن را برادر كوچكى است كه ''نهج البلاغه'' نام دارد، آيا براى كسى امكان دارد كه مانند اين برادر كوچك بياورد تا ما را مجال بحث از برادر بزرگ "يعنى قرآن" و امكان آوردن نظير آن باشد؟!...'' [ نهج البلاغه و گردآورنده ى آن، ص 273. ]
بولس سلامه، استاد و شاعر و نويسنده معروف مسيحى لبنانى
كتاب مشهور نهج البلاغه اثر جاودانه اى است كه انسان را به شناخت انديشه ى بزرگ على بن ابيطالب وادار مى سازد و هيچ كتابى جز قرآن، بر آن برترى ندارد... [ مقدمه ترجمه ى نهج البلاغه به زبان انگليسى، چاپ پاكستان "نقل از مكتب اسلام، سال 17 شماره 4". ]
فواد افرام البستانى، استاد دانشگاه بيروت
من مى خواهم كه اين اثر خود را با برگزيده هايى از ''نهج البلاغه'' آغاز كنم، زيرا كه
نهج البلاغه، اثر بزرگ ترين انديشمند جهان، على بن ابيطالب است. [ مقدمه ترجمه ى نهج البلاغه به زبان انگليسى، چاپ پاكستان "نقل از مكتب اسلام، سال 17 شماره 4". ]
يك دانشمند مسيحى آلمانى
مرحوم حجه الاسلام شيخ محمد محققى، نماينده آيت ا... العظمى بروجردى قدس سره در آلمان و موسس مسجد عظيم مسلمين در هامبورگ، مى گفت:
''به امر آيت الله بروجردى نهج البلاغه را براى ترجمه به يكى از دانشمندان آلمانى داديم. آن دانشمند مشغول ترجمه شد و روزى نزد من آمد و گفت: اين چه كتابى است؟ هر چه در ترجمه آن به پيش مى روم عظمتش را بيشتر درك مى كنم. به راستى كتاب عجيبى است، خود را در برابر آن كوچك مى بينم....'' [ آيات قرآن در نهج البلاغه، محمد محمدى اشتهاردى، ص 8. ]
آقاى عبدالرحمن، مسئول جامعه اسلامى مجارستان، مى گويد
در سال 1986 ميلادى، كاردارى در سفارتخانه ى ايران، كتاب نهج البلاغه را به من هديه داد. كنجكاو بودم كه ببينم در نهج البلاغه به عنوان يك اثر تشيع چه چيزى نوشته شده است. هنگامى كه آن را خواندم، ديدم يك اثر فلسفى است و در آن حكمت هايى هست كه گنجينه ى اسلام است. آنگاه اسلام را تا حدودى شناختم و متقاعد شدم.
اكنون هرگاه صحبتى مى شود، شديدا دفاع مى كنم كه سنى و شيعه در كار نيست، همه با هم برادرند. اين گنجينه ى ارزشمندى است كه ما بايد آن را حفظ و نگهدارى كنيم. اين اسلام است. [ كيهان فرهنگى، اسفند 1371، شماره ى 95، ص 65. ]
كنسول روس با چند جمله از نهج البلاغه مسلمان شد
كنسول روس با شنيدن چند جمله از جملات نهج البلاغه چنان منقلب شد و تكان خورد كه بى اختيار گفت: ''اشهد ان لا اله الا الله''
مرحوم شيخ جعفر شوشترى در كتاب ''فوائد المشاهد، مجلس 29'' داستانى را چنين شرح مى دهد:
يكى از كنسول هاى روسى به يكى از علماى شيعه به عنوان اعتراض مى گويد: شما مسلمانان براى همه ادعاى برتريت مى كنيد و مى گوييد كه ما مسلمان هستيم، در حالى كه شما نيز مانند ما طايفه ى كفار، مرتكب گناه و معصيت مى شويد، پس در اين صورت مسلمانان را بر ما فخرى نيست!!
آن عالم مى گويد در پاسخ به او گفتم: آنان را كه تو ديده اى معصيت كاران ما هستند. شما پيشوايان و رهبران ما مسلمانان را نمى شناسيد. آنان از لوث گناه منزه و اصلا معصيت نمى كنند. اگر مى خواهى، كلامى از رييس و پيشوايمان برايت بخوانم. گفت: بخوان.
راوى به خواندن نامه ى كريمه ى امام عليه السلام به عثمان بن حنيف پرداخت:
''آگاه باش، هر فردى بايد پيشوايى داشته باشد كه از وى پيروى كند و از نور دانش وى بهره مند گردد.
متوجه باشيد كه رهبر شما از دنياى خود به دو قطعه لباس كهنه "براى پوشاك" و به دو قرص نان براى خوراك قناعت كرده است و بدانيد كه شما قدرت و توانايى نداريد مانند من زندگى نماييد، ليكن از شما مى خواهم با پرهيزكارى، كوشش، عفت و راستى مرا يارى كنيد.
به خدا سوگند از دنياى شما طلا نيندوخته و از غنيمت هاى آن ثروتى نينباشته ام و نه براى تعويض لباس كهنه ام لباس ديگرى تهيه كرده ام و نه يك وجب از زمين دنياى شما تصرف نموده ام و نه بيش از غذاى موجود زنده اى، كه در اثر فشار و سختى از خور و خواب افتاده باشد براى خود غذا برگرفته ام. به راستى اين دنيا در نظر من پست تر و بى ارزش تر از مازون تلخ است.
آرى از تمام آنچه آسمان كبود بر آن سايه افكنده "از مال دنيا" فقط فدك [ فدك بخشى از منطقه ى حاصلخيز خيبر بود كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به حضرت فاطمه عليهاالسلام بخشيد. ] در دست ما بود، كه عده اى به آن طمع ورزيده و عده اى ديگر با مسامحه و ناچارى از آن چشم پوشيدند، خداوند خودش بهترين داور است.
