معرفى مى نمايد.(138) مـفـاتـيـح الغـيـب و اهـل بـيـت (ع ): فـخررازى در اين كتاب تفسير كه اواخر عمرش نوشته است در قبال اهل بيت (ع ) ، همچون ديگر علماى اهل سنت ، دوگانه برخورد نموده است . در برخى موارد با بـيـان جـمـلات و آوردن روايـاتـى كـه نـشـانـه عـلاقـه واحـتـرام او بـه حـضـرت عـلى (ع ) و اهـل بـيـت پـيـامـبـر(ع ) اسـت ، تـفـسـيـرش را زيـنـت داده اسـت ؛ مـثـلا ذيـل آيـه ((وَمـِنَ النـّاسِ مـَنْ يـَشـْرى نـَفـْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ...))(139) در ضمن روايـات ، شـاءن نـزول آيـه را دربـاره عـلى (ع ) يـادآورى كـرده اسـت . و يـا ذيـل آيـه 61 سـوره آل عمران ، به تفصيل ، داستان مباهله را آورده و آيه تطهير را يادآورى كرده است ؛ و صحت روايت را در بيان مفسران و اصحاب حديث متفق عليه دانسته است .

هـمـچنين ذيل آيه تطهير به اقوالى اشاره كرده و شايسته ترين مصداق را براى آيه فرزندان پيامبر و على (ع ) دانسته است ؛ و يا در تفسير سوره حمد نوشته است : ((هر كس كه در ديندارى بـه عـلى بـن ابـيـطـالب اقـتـدا كـنـد هـدايـت يـافـتـه اسـت و دليل اين مطلب ، كلام پيامبر است كه فرمود: ((اَللّهُمَ اَدِرِ الْحَقَّ مَعَ عَلِي حَيْثُ دارَ)) خدايا على هر جا بچرخد، حق ولى متاءسفانه ، همين فخر رازى در موارد بسيارى نيز به كتمان حقايق پرداخته و آيـات نـازل شـده در حـق حضرت على (ع ) راكه بيشتر به جنبه خلافت آن حضرت بر ميگردد، بـه گـونـه اى خـلاف واقـع تـوجـيـه كـرده اسـت . او ذيـل آيـه اكـمـال (140) تـلاش بـيـهـوده مـى كـنـد تا ثابت كند كه اين آيه ، درباره آن حـضـرت نـازل نـشـده اسـت . و ذيـل آيـه تـبـليـغ (141) نـيـز بـه هـمـيـن مـنـوال عـمـل كـرده اسـت . در بـرخـى مـوارد هـمـچـون آيـه انـذار(142) و آيـه شـهـادت (143)نـيـز بـه گـونـه اى تـحـريـف گـرانـه مـى گـذرد كـه گـويـى اصـلا شـاءن نزول اين آيات به على (ع ) مربوط نمى شود.(144) نظير اين موارد در ديگر كتب فخر رازى فراوان است و اين چيزى جز دفاع از عقيده هايى كه قبلا در مساءله خلافت انتخاب كرده ، نيست .

زنـدگـى مـؤ لف : وى مـعـروف بـه ((ابـن الخـطـيـب )) بـوده و در سـال 543 ه‍ . ق يـا 544 در شهر رى به دنيا آمده است . فراگيرى علوم اسلامى را نزد پدرش كـه فـقـيـه و مـتـكـلمـى نـامـى بـود، آغـاز كرده و جهت تكميل دانش خود، راهى مراغه و به احتمالى نـيـشـابـور شـده اسـت . تـفـسـيـر و سـاير كتابهاى وى نشان از وسعت معلومات او در علوم مختلف اسلامى دارد.

فخر رازى در سال 605 ه‍ . ق در خوارزم به سختى بيمار شد، از اين رو به هرات بازگشت و سرانجام پس از ماهها بيمارى در اول شوال سال 606 ه‍ . ق وفات كرد.(145)

تفاسير قرن هفتم تا نهم

دوران فترت آثار دينى

اواخـر قـرن شـشـم و مـجـمـوع قـرنـهـاى هـفـتـم و هـشـتـم ، عـصـر مـظـلومـيـتـهـا، قـتـل و غـارتـهـا و كـشـتـار مسلمانان بود و به عبارتى ، بدترين دوران براى مسلمانان محسوب مـيـشـود، زيرا در اين دوران ، فجايع و ظلمهايى بر مسلمانان روا داشته شد كه در كمتر دوره اى چنين اتفاقاتى افتاده است . در اواخر قرن ششم مسلمانان در جنگ با صليبيها پيروز شدند، بعد از چـنـدى حملات ديگرى از جانب شرق عالم اسلام به وسيله تاتارها و مغولها براى براندازى تمدن اسلامى به وقوع پيوست .

در سـال 616 ه‍ . ق چنگيز خان قصد فتح كشورهاى اسلامى را داشت . هلاكو، نيز هجوم به مركز خـلافـت عـبـاسـى در بـغـداد را آغـاز كـرده بـطـورى كـه بـر اثـر ايـن هـجـوم ، قـتـل عام خونينى از زنان ، كودكان ، پيرمردان ، جوانان و دانشمندان علوم دينى به راه افتاد كه آمار آن بيش از هشتصد هزار نفر برآورد شده است .

دامـنـه ايـن كـشـورگـشائى ، هجوم و قتل عام تا خراسان ، رى ، همدان و حتى آذربايجان نيز پيش رفت و از بغداد تا عين جالوت وغزّه در فلسطين .