تفاسير قرن دوازدهم و سيزدهم

تفسيرهاى مشهور شيعه

البرهان فى تفسير القرآن

تـفـسـيـر ((البـرهان )) از معدود تفسيرهاى به جامانده از قرن دوازدهم هجرى است كه با گويش عربى در پنج جلد تنظيم شده است . سبك اين تفسير، نقلى محض ‍ است .(181) ديدگاه ويژه : نويسنده در اين كتاب كه يكى از آثار سودمند در زمينه تفسيرنگارى شيعه است ، اعـتـقـاد دارد كـه قـرآن تـنـهـا بـا حـديـث و بـدون هـيـچ اظـهـارنـظـرى قابل تفسير است .

مرحوم آية الله شهيد مطهرى درباره اين تفسير مى گويد:

((ايـن تـفـسـيـر، طـبـق مـذاق اخـبـاريـيـن اسـت كـه قـرآن را تـنـهـا بـا حـديـث قـابـل تـفـسـيـر مى دانند، بدون هيچ توضيح ديگرى و حتى بدون اين كه كوچكترين توضيحى درباره همان احاديث و كيفيت تفسيرى آن احاديث داده شود، بلكه صرفا به اين صورت كه احاديث مربوطه نقل گردد و به همان نقل اكتفا شود.))(182) تـرتـيـب نـگارش در ((برهان )): مرحوم سيد هاشم بحرانى تفسير خود را با يك پيشگفتارو يك مـقـدمه شروع كرده و در پيشگفتار پيرامون عظمت قرآن بحث مى كند و ضمن آن از گرايش عالمان زمان خود به تفسيرهاى غير روايى انتقاد مى كند و ضمن مقدّمه ، در تفسير آيات مى شود.

شـرح حـال مـؤ لف : سـيد هاشم سليمان حسينى بحرينى از مفسران ، محدثان ، فقيهان برجسته قرن يازدهم هجرى است كه از خود تاءليفات بسيارى در زمينه هاى گوناگون به جا گذاشته است .

تـاريـخ تـولد و چـگـونـگـى تحصيل و تعليم و تعلّم مرحوم بحرانى و زمان توقف وى در نجف روشن نيست و كتابهاى رجالى شيعه از شرح جزئيات زندگى او خالى است .

نـكـتـه بـرجـسـتـه حـيات او بجز تاءليفات فراوانش كه نشانگر گستردگى آگاهيهاى وى مى باشد دو چيز است ، يكى شهرت او در امر به معروف و نهى از منكر و قطع دست حكام جور و نشر احكام متعالى اسلام در بحرين و ديگرى مرتبه تقوا، ورع و عدالت او، بطورى كه صاحب جواهر در معناى عدالت به او و ((مقدس اردبيلى )) مثل زده است .

وى در سـال 1107 ه‍ . ق وفـات يـافـت و در قـريـه ((توبل )) به خاك سپرده شد.(183)

كنز الدقائق و بحر الغرائب

مـؤ لف ايـن تـفسير: ((ميرزا محمدبن محمد رضا القمى المشهدى )) است . تفسير وى از تفسيرهاى قـرن دوازدهـم هـجرى محسوب مى شود. گويش آن عربى است . سبك تفسير، نقلى ، ادبى بوده و درنوع خود تفسير جامعى است .(184) مـنـابع كنز الدقائق : او از انوارالتنزيل بيضاوى در زمينه بحثهاى ادبى ، بيشترين استفاده را بـرده اسـت و در تـرتـيـب و بـاب بـنـدى آن از اسـلوب طبرسى در مجمع البيان الهام مى گيرد. اضافه بر اينها، كشاف زمخشرى و حواشى شيخ بهايى نيز مورد استفاده او بوده است ولى در ايـن اسـتـفـاده بـه نـقـل تـنـهـا قـنـاعـت نـكـرده ، بـلكـه آنـهـا را بـسـط و تـفـصـيـل داده يا تكميل كنز الدقائق در ديد عالمان : در مورد صلابت و جامعيت تفسير ياد شده همين بس كه آقا جمال الدين خوانسارى و مرحوم علامه مجلسى در تقريظى كه بر آن نوشته اند، پس از تـمـجـيد مؤ لف ، جامعيت و اتقان آن را تاءييد كرده اند و از اين مطلب ، قدر و قيمت و ارزش آن آشكار مى شود.

علامه متتّبع شيخ آقابزرگ تهرانى آن را نيكوتر از تفسير ((نورالثقلين ))(185) و محقق نورى آن را سودمندتر از تفسير صافى و نورالثقلين مى داند.(186) تـرتـيـب نـگـارش : آنچه در اين تفسير آمده ، به قرار زير است : قرائت ، وجوه اعراب الفاظ و جـمـلات ، بـحـثـهـاى ادبـى و بـيـانـى ، ربـط الفـاظ و آيـات بـه يـكـديـگـر، نـقـل ونـقـد اقـوال ديـگـران و نـشـان دادن صـحـّت بـعـضـى از آن اقوال به وسيله روايات و نقل روايات وارده در ذيل آيات .

در ابـتـداى سـوره ها به مكى و مدنى بودن آن ، تعداد آيات و فضيلت قرائت سوره ها پرداخته است .

شـرح حـال مـؤ لف : نـامـش ((مـيـرزا مـحـمـد بـن مـحـمـدرضـا بـن اسـمـاعـيـل بـن جـمـال الديـن قـمـى مـشـهـدى )) اسـت . ((قـمـى )) نـشـانـه قـمـى الاصل بودن و ((مشهدى )) نشانه ولادت و سكونت او در