لطفا منتظر باشید ...
سياست خارجى فرا منطقه اى ايران در دهه 1332 ـ 1342
بـه دنـبال كودتاى 28 مرداد، قدرت تصميم گيرى در عرصه سياست داخلى و خارجى ، در دست شـخـص شـاهقـبـضـه شـد. رژيـم شـاه بـه دليـل مـاهـيـت دسـت نـشـانـدگـى غـرب و اعـمـال سياستهاى ضد مردمى اش
با بحران مشروعيّت مواجه بود و در عرصه منطقه نيز خصومت كشورهاى همسايه از جمله دولتهاى تندرو عرب
را در پيش رو داشت . ورود شاه به اتّحاديه هاى نـظـامـى و امـنـيتى بلوك غرب و امضاى پيمانهاى مشترك و
دو جانبه با آمريكا، وى را رو در روى اتّحاد شوروى (سابق) قرار داده بود.ركـود اقـتـصـادى و ضـعـف شـديـد نـظـامـى و امـنـيـتـى بـه هـمـراه عـوامـل عـمـده اى كـه در
بـالا بدانها اشاره شد، موجبات وابستگى شديد رژيم شاه به آمريكا را فـراهم كرد.(160) در اين سالها كه
ابرقدرتها درگير جنگ سرد بودند، ايران براى حـكـومـت آيـزنـهـاور و زمـامـداران بـعـد از او
جـذّابـيـت فـوق العـاده اى داشـت .بـه عـنـوان مـثـال ، در دوران جـنـگ سـرد، كـشورِ ما به عنوان
پايگاه مقدّم در برابر تهاجم احتمالى نيروهاى شوروى (سابق) به خاور ميانه و يا حمله هاى هوايى و
زمينى به درون شوروى (سابق) ارزش حـياتى داشت . به علاوه ، مجاورت ايران با شوروى از موقعيّت بسيار
خوبى براى جمع آورى اطـلاعـات ، اسـتـراق سـمع و مراقبتهاى الكترونيكى از تجهيزات و آزمايشهاى
موشكهاى شوروى سـابق در آسياى ميانه برخوردار بود.(161) آمريكا براى بهره بردارى از اين مزايا، به
سرعت طرح وابستگى بلند مدت ايران ، تقويت همگرايى اين رژيم با غرب و تعميق نفوذ در حيات اقتصادى و
نظامى اين كشور را به مرحله اجرا گذاشت .تـقـويـت نـيـروهـاى مـسـلّح و تـعـليـم نيروهاى امنيتى به عنوان پايه هاى اصلى رژيم پهلوى و
سـرازير كردن دلارهاى آمريكا بخشى از اين طرح بود. در فاصله كوتاهى پس از كودتاى 28 مـرداد، رژيـم
پـهـلوى ، سـيزدهمين دولتى بود كه پس از جنگ جهانى دوم ـ 23 مرداد 1334 ـ با امضاى عهدنامه مودّت ، روابط
كنسولى و اقتصادى با آمريكا برقرار كرد.(162)از سـال 1332 شـمـسـى بـه بـعـد سـيـاسـت خارجى ايران در ارتباط با آمريكا در وضعيت كاملاً
انـفـعـالى قـرار گرفت ؛ بطورى كه با دست به دست شدن قدرت در ميان زمامداران دموكرات و جـمـهـورى
خـواه ، اوضاع داخلى و سياست خارجى ايران دگرگون مى شد. چنين بود كه در اواخر سـال 1339 بـا روى كار
آمدن (كندى) در آمريكا و آغاز اصلاحات مورد نظر آمريكا در ايران ، مسائل تازه اى در سياست خارجى
پهلوى مطرح شد.روابط ايران و شوروى در بين سالهاى 1332 تا 1342 دچار نوسان بود. دولت شوروى كه از پـرداخـت يـازده تـن
طـلاى ايـران ، بـه حـكـومـت دكـتـر مـصـدق امـتـنـاع ورزيـده بـود، در سال 1334 محموله مذكور را به
دولت زاهدى تحويل داد.(163)عـضـويـت ايـران در پـيـمـانـى كـه عـليه شوروى طراحى شده بود (پيمان بغداد) سبب تيرگى روابـط دو
كـشـور شـد و شـوروى در واكـنش به اين مسأ له ، سه يادداشت اعتراض آميز ـ 19 مهر 1334 (ه . ش) ـ بـه
ايـران تـسـليـم كـرد. ايـران نـيـز بـه پـشـت گـرمـى آمـريـكـا ضـمـن ارسـال پـاسـخـهـاى دنـدان
شـكـن بـه شـوروى ، فـعـاليـت خـود را در پـيـمـان بـغـداد ادامـه داد.(164)در سـال 1335 شـمـسـى خـروشـچـف در چارچوب سياست (همزيستى مسالمت آميز) در عادى سازى روابـط شـوروى
بـا ايـران پـيـش قـدم شـد. سـفر محمّدرضا پهلوى در پى دعوت هيأ ت رئيسه شـوروى بـه مـسـكـو،
سـرآغـاز هـمـكـاريـهـاى اقـتـصـادى دو كـشـور در سـال 1335 شـمـسـى بـود؛(165) و در پـى آن پـروتكل
اسناد مرزى در سال 1336 شمسى بين دو كشور به امضا رسيد و روابط بازرگانى ايران و شوروى رونق پيدا
كرد.(166)در پـى بـحـران ناشى از ملّى شدن كانال سوئز ـ 4 مرداد 1335 ـ آمريكا با استفاده از انزواى شوروى ،
يكسرى موافقتنامه هاى نظامى دو جانبه با ايران و برخى ديگر از همسايگان شوروى امضا كرد كه منجر به
اعتراض دولت شوروى در آبان 1337 به ايران شد و روابط دو كشور به سردى گراييد؛ اين مسأ له تا سال 1341 شمسى
ادامه يافت .(167)
