لطفا منتظر باشید ...
سفارت آمريكا در تهران - 1690 از:
وزارت امور خارجه - واشنگتن . دى . سى به:
24 ژانويه 87-4/11/65 تاريخ:
مذهب و سياست; قم و عواقبش
سرى - غير قابل روئيت براى بيگانگان24 ژانويه 87-4/11/65
از: سفارت آمريكا در تهران - 1690
به: وزارت امور خارجه - واشنگتن . دى . سى
مراجع: " A " تهران 8450 " B " تهران 9840
" C " تهران 5660 " D " 77 تهران 421-
موضوع: مذهب و سياست; قم و عواقبش
خلاصه; آشوبهاى مذهبى در طول آخر هفته يعنى 14-15 ژانويه
گستردگى پيدا كرد مصاحبه آقاى شريعتمدارى با سه خبرنگار
خارجى
به صورت بارز و بى سابقه اى تكذيب عمومى اظهارات و بيانيه هاى
دولتى بود. بعنوان ماحصل رويدادهاى قم مى توان گفت، حركت
سازمان يافته ئ مذهبيون، پر قدرت ترين جنبش آنان در مقابل دولت از
سال 1963 تاكنون بوده است. مسلمانان به طور كلى اتحاد كاملى
ندارند. اما اين طور به نظر مى رسد كه دولت ايران به ميزان زيادى
براى مقابله از خود عدم اطمينان نشان مى دهد. پايان خلاصه.
1- توضيحاتى كه ذيلاہ خواهيد ديد شرح وقايعى است كه از
تماسهايى با ايرانيان نزديك به رهبران مذهبى و از دو خبرنگارى كه با
آقاى شريعتمدارى يا با ساير رهبران مذهبى - مصاحبه كرده اند;
برداشت شده است. ارزيابى و تشخيص سفارت از وقايع مهم و پر
معنى قم و نيز عواقب آن در پاراگرافهاى 6 تا 9 آمده است.
2- اخبار كاملى كه بدست ما رسيده است حكايت از آن دارد كه در
14-15 ژانويه تظاهرات وسيع مذهبى در مشهد، آبادان، اهواز،
دزفول، خرمشهر، شوشتر، زنجان و شايد شهرهاى ديگر ديده شده
است. بازار اهواز به مدت 2 روز بسته بود و همچنين گزارش گرديد كه
50 شهروند اهوازى به علت شركت در تظاهرات به زور از محل
سكونت خود در اهواز به قم تبعيد شده اند.
شايعات تاعييد نشده حاكى از اين است كه تعدادى از مردم در آبادان
كشته شده اند و نيز در نقاط ديگر هم تعدادى مجروح وجود داشته
است. شايعه ئ تاييد نشده اى در تهران حاكى از آن است كه سه نفر از
مردم به دنبال مجروح شدن در دانشگاه صنعتى آريا مهر كشته شده اند
" 11 و 12 ژانويه " . به نظر مى رسد بسيارى از ايرانيان گزارشات مربوط
به وقايع مذهبى مندرج در روزنامه ها را باور نمى نمايند " مراجع A و
C " و اعمال ضد تظاهرات را ملهم از دولت تلقى مى كنند.
3- خبرنگارانى كه با آيت الله شريعتمدارى مصاحبه كرده اند تحت
تاعثير صميميت او قرار گرفته اند. آيت الله مايل به مصاحبه براى انتشار
در روزنامه نبود ولى نهايتاہ قانع شده اگر اظهار نظر ايشان با نامشان
همراه نباشد براى مردم كمتر معنا خواهد داشت. شريعتمدارى
مستمراہ تاكيد مى كرد كه مايل نيست در كشمكشها با مقامات دولتى
درگير شود. او گفت كه او دستور نداده بود بازارهاى كشور بسته شوند
و وى رهبران مذهبى در شهرها را تشويق كرده است كه خودشان
تصميم بگيرند كه مراسم ياد بود آنهايى كه در قم كشته شده اند را
برگزار نمايند. بهر حال بيانيه هاى شريعتمدارى كه در واشنگتن پست
هم آمده است " 20 ژانويه " بعنوان يك مبارزه ئ مستقيم با دولت ايران
كه در تظاهرات اخير بطور مسلحانه روياروى مردم قم ايستاده است
تلقى مى شود.
4- احترامى كه از جانب ساير رهبران مذهبى " يا افراد روحانى كه در
حوزه علميه شهر قم كار مى كنند " كه در طول مصاحبه حضور داشتند،
نسبت به شريعتمدارى واضح و آشكار بود. رهبران مذهبى همگى
توافق داشتند كه پليس بيش از حد لزوم خشونت به خرج داده و
تيراندازيش به سوى مردم كاملاہ بدون انگيزه بوده است.
آيت الله سوئالى مطرح كرد: " كه البته سوئال توسط مخبرين گزارش
نشده است " چرا پليس از گاز اشك آور و يا از شلنگ آب پاش براى
متفرق كردن مردم استفاده نكرد؟ شريعتمدارى و همقطارانش گفتند
كه جمعيت اصلى حدود 5000 نفر بوده اند.
او گفت چيزى حدود 30 نفر بطور پراكنده وقتى تيراندازى شروع
شد، كشته شده اند و بعداہ تعداد بيشترى كشته شده اند كه كل آمار
كشته شدگان وقايع اخير را به هفتاد نفر مى رساند. " اظهار نظر:
گزارشاتى كه سفارت راجع به خبرگزارى پارس دريافت كرده است
حاكى از اين امر دانست كه خبرگزارى بعد از اولين خبرها، آمار كشته
شدگان را 76 نفر دريافت كرده است كه اين رقم به دستور دولت ايران
منتشر نشده است. به قضاوت ما رقم صحيح و درست تر همان آمارى
است كه توسط خبرچينهاى مخالفين گزارش شده كه ادعا مى كنند
براى 14 نفر از كشته شدگان به طور رسمى گواهى فوت صادر شده
است. " صورت مذاكرات جداگانه " . اين خبر اخير از گزارشهاى قابل
اطمينانى بوده كه سفارت بتازگى دريافت كرده است.
5- در ادامه ئ بحث با خبرنگاران خارجى، شريعتمدارى همچنين
عنوان كرده است كه مساجد و مدارس علوم دينى اهواز به مدت پنج
روز بسته بوده اند و اين بدين علت است كه در آنجا روحانيون در
جلوى تظاهر كنندگان بوده اند. شريعتمدارى و همقطاران او چنين
وانمود مى كردند كه در اكثر شهرهاى بزرگ و كوچك رابطينى دارند.
دو نفر از روحانيونى كه بتازگى از استان خوزستان برگشته اند، از
فعاليتهاى خود براى سازماندهى در آنجا سخن گفتند. برداشت
خبرنگاران اين بود كه شريعتمدارى به عنوان يكى از هشت رهبر
بزرگ مذهبى ايران و يا احتمالاہ بزرگترين و بهترين آنها توصيف
كرده اند. بعد از زندانى شدن آيت الله طالقانى و نيز تبعيد تنى چند از
رهبران مذهبى در پائيز امسال، در واقع شريعتمدارى بهترين رهبر
مذهبى ايران قلمداد مى شود. يك منبع اشاره كرد كه در شهر مشهد كه
يكى از سه شهر عمده ئ مذهبى ايران است هيچ آيت اللهى وجود
ندارد. بر طبق پرونده هاى سفارت، آيت الله شريعتمدارى را از ساليان
پيش به عنوان يك متفكر پيشرو " به معنى مذهبى آن " و كسى كه قوياہ
و به صورت جدى در مورد اصلاح طلبان اسلامى اواخر قرن نوزدهم
مطالعه نموده است، مى شناسند. خبرنگاران خارجى توسط افرادى
كه در حسينيه ئ ارشاد مقام بالا و ارشد و سابقه دارى دارند به آيت الله
معرفى شده اند. حسينيه مركزى است مذهبى كه با شريعتمدارى و
ديگر آيت الله ها تماس دارد.
6- تحليل سفارت: از نقطه نظر سياسى جالبترين قسمت مصاحبه ئ
شريعتمدارى آن است كه او اشاره به پوشش و حجاب زنان مى كند و
آن را مربوط به خودشان مى داند، و نيز عنوان مى كند كه اسلام
مخالف اصلاحات ارضى نيست و اگر مخالفتى است مربوط به روش
اجرائى آن است كه دولت عناصر خاصى را براى انقلاب شاه و
مردم در نظر گرفته است. دو نفر از واسطه هاى محلى ما كه به امور و
جريانات مذهبى آشنا هستند اعتقاد دارند اگر شريعتمدارى بتواند از
اين موقعيت كه در حال حاضر دارد به عنوان محور اصلى گردهمايى
مخالفين مذهبى استفاده كند مى تواند جهت حركت نهضت را به
دست كسانى بدهد كه تا بحال از مخالفتهاى سياسى دور بوده و به
مذهب ارتجاعى هم علاقه ندارند و اعضاع طبقه ئ متوسط ايران
هستند.
7- در ماههاى آتى سفارت سعى خواهد داشت كه بر روى وظيفه ئ ذاتاہ
دشوار يادگيرى بيشتر درباره ئ عناصر دينى جنبش مخالفين منجمله
عقايدى كه در حال حاضر هم مترقيون و هم مرتجعين آنها را باور
دارند كار كند. بهرحال آنچه كه واقعه ئ قم و عواقب آن انجام داده اين
بوده كه مخالفت دينى را به جايگاه نمايان و برجسته ترى در بين
كسانى كه تا اين جا از اعطاى آزاديهاى اخير نفع برده اند كشانده است.
پيروزيهاى آيت الله ها و ملاها در ايجاد تجمعاتى مثل وقايع قم
تحسين برانگيز است، هر چند براى آنها مشكل خواهد بود كه در
غياب رويدادهاى تبلور ساز " تحقق بخش " ديگر، صرفاہ براى مقاصد
سياسى، تظاهرات فورى برپا كنند. " تظاهرات قم به دنبال درج
مقاله اى در روزنامه اطلاعات شروع شد كه در آن مقاله به رهبر دينى و
تبعيدى ايرانيان، خمينى، به شدت حملاتى شده بود. " براى مثال در
اين مورد ترديد وجود دارد كه آيا در آينده ئ نزديك بتوانند جهت
حمايت از يك قانون يا براى تظاهرات به نفع اصلاح قانون اساسى
بسيج شوند. به هر حال تركيب و آميزش بالقوه ئ سياست و دين چيزى
است كه شاه و دولت ايران را از خطر دخالت روحانيت در سياست
آگاه كرده است.
8- به نظر مى رسد نخستين علايم حاكى از آن است كه دولت ايران
قادر نبوده است طبقه ئ متوسط ايرانى را با اين شعار كه: تظاهرات
مذهبى قم تلاش نوميدانه ئ مرتجعين بوده است، به طرف خود جلب
كرده و آنها را به نفع خود بسيج نمايد. با اين وجود هستند كارگران،
روستائيان ، كسبه، كارمندان دولت، دانش آموزان و بعضى از
روشنفكرانى كه بنا به حس وظيفه شناسى به نفع دولت ايران
تظاهرات كنند. ولى حتى اين امر هم باعث نشده كه طبقه متوسط
ايرانى به دولت نزديك شود. البته خطر بالقوه اين است كه امكان دارد
دولت كنترل خود را روى عوامل مذهبى خود از دست بدهد. در
ظرف 15 سال اخير سياستهاى ايران ذاتاہ به سويى هدايت شده اند كه
رهبران مذهبى كه خواستار تغييرات اساسى هستند كاملاہ از غير
مذهبيونى كه طرفدار مدرنيزه شدن ايران هستند، دور نگاه داشته
شوند،
چرا كه نوع اين برخورد مسلماہ خطرناك خواهد بود و به اين جهت
بايد حتماہ از آن احتراز شود.
9- بنابر آنچه گذشت، آمريكا و ساير دول خارجى خود را مستقيم و
يا غير مستقيم در حمله به دولت ايران دخالت نداده اند. تمايل تنفر از
بيگانه به طرز عميقى در مسلمين اصلاح طلب ديده مى شود. به هر
حال، مشكل بتوان پيش بينى كرد كه وضع موجود تا چه حد قابل
دوام است، مگر اين كه زمانى برسد كه آيت الله هاى مترقى قادر به
اعمال نفوذ باشند، و اين نفوذ را به طرزى دقيق و اكيد روى مقلدين
خود " از طريق وضع مقررات سخت " پياده كنند. و اين مسئله بخاطر
تجارب گذشته محتمل به نظر مى رسد، خصوصاہ اگر اين وسط
ماركسيستهاى اسلامى آب را گل آلود كنند.
سوليوان
