آسیب ‌شناسی مطبوعات جلد 3

مطلب ديگر، جمع بين عقلانيت ابزارى و عقلانيت معاد است.
در هيچ جاى دين، عقلانيت ابزارى رد نشده و آمده است كه عقلانيت ابزارى را بايد در مسير عقلانيت معاد استفاده كرد؛ در غير اين صورت عقلانيت ابزارى ممكن است انسان را به انحرفات بكشاند. دين به ما مي‎گويد: اگر عقل نقّاد (عقل غايت‎گرا و هدفمند) را از دين به دست نياوريد، مطمئن باشيد،‌عقل ابزاري، شما را به اهداف ناصوابى سوق خواهد داد.

علم ـ فى حد نفسه ـ ارزشمند است، ولى در دوران جديد، با همين علم، بمب اتم، بمب‎هاى نوتروني، شيميايى و غيره ساخته شد كه اين‎ها همه محصول مدرنيته است. در اين‎جا عقلانيت ابزاري، دين را كنار گذاشته وعقل معاد را به كار نگرفته است؛ لذا امروزه در غرب بحران معنويت را مطرح مي‎كنند؛ چون آنها جنگ جهانى اوّل و دوّم را از نزديك درك كرده‎اند و به اين نتيجه رسيده‎اند كه عقلانيت ابزاري، آنان را به مسير خوبى هدايت نمي‎كند؛ امروزه حتّى ممكن است انسان با فشار دادن يك كليد نسل خود را به طور كلى از بين ببرد. اين محصول مدرنيته است. مدرنيته محصولى از بدي‎ها و خوبي‎هاست. بدي‎ها به اين دليل پديد آمده‎اند كه انسان، عقلانيت ابزارى را در مسير و هدف درستى به كار نبرده است.

مبناى دومِ مدرنيته، مبانى اومانيسم بود كه بحث آن گذشت. در اين‎باره بايد بگوييم كه اگر انسان، بندگى را درك نكند و ادعاى خدايى كند، بزرگ‎ترين آفت براى انسان است؛ اصالت از آنِ خداست؛ انسانى كه در مسير خداست. از آثار دعا و شب‎هاى قدر اين است كه انسان احساس بندگى كند و وقتى احساس بندگى كرد، نسبت به بندگان خدا، بنده‌گونه رفتار مي‎كند، نه خداگونه. گاهى ممكن است انسان با فرزندانش خامنشانه رفتار كند.

پيامبر ما صلّى الله عليه وآله وسلّم در برابر انسان‎ها همانند پرنده‎اى بود كه بال‎هايش را براى آنها باز مي‎كند. وقتى به امام على عليه السلام خبردادند كه خلخالى را از پاى دختركى يهودى بيرون آورده‎اند، امام على عليه السلام فرياد زد: اگر مسلمانى بشنود و بميرد حق دارد. نه اين‌كه شعار داده باشد، عين حق را مي‎گفت.

پيرمرد نابينايي، گوشه‎ى خيابان گدايى مي‎كرد؛ حضرت فرمود:

در جامعه‎ى ديني، ما نبايد گدا داشته باشيم. اگر مي‎تواند، بايد كار كند و اگر نمي‎تواند بايد به او كمك كرد. اين چه كسى است كه گدايى مي‎كند؟

اصحاب گفتند: پيرمردى نصرانى است.

حضرت ناراحت شدند و فرمودند:

اين شخص تا جوان بود و در جامعه كار مي‎كرد، نمي‎گفتيد كه نصرانى و مسيحى است؛ حال كه پير و كور شده است،‌ مي‎گوييد نصرانى است!.

على ‎بنده‎ى خدا بود و به همين دليل، بندگان خدا را اين‎گونه مي‎ديد. درباره‎ى قاتل خويش وصيت مي‎كند كه نبايد با بيش از يك ضربت شمشير او را قصاص كنيد؛ فقط با يك ضربت، چه بميرد و چه بماند؛ زيرا او يك ضربت بيش‎تر نزده است.
اگر انسان بندگى خدا را نكند، قطعاً بنده‎ى شيطان خواهد شد؛ لذا اومانيسم هم جواب‎گوى نيازهاى انسان نيست و تمام جنگ‎ها و بدبختي‎هاى انسان محصول اين تفكر غلط است؛ زيرا اومانيسم در واقع خدا را كنار نهاده است.

نكته‎ى ديگر، بهره‎گيرى از متافيزيك اسلامى در تحقيقات علمى است. بسيارى از تعارض‎هايى كه در غرب، بين علم و دين ايجاد شده است، به دليل اين است كه بعضى از عالمان علوم تجربي، از مِتافيزيك مسيحى استفاده كرده‎اند؛ مانند نيوتن كه در تحقيقات خود از متافيزيك يهودى خود استفاده مي‎كند. امروزه در غرب، درباره‎ى نقش متافيزيك (باورهاى غيرتجربي) بر دستاوردهاى علمي، تحقيقات جدى صورت مي‎گيرد كه متأسفانه در دانشگاه‎هاى ما اصلاً اين موضوع مطرح نيست تا مشخص گردد در چه مواردى متافيزيك، بر امور تجربى تأثير مي‎گذارد. تحقيقات تجربى فرويد، متأثر از يك متافيزيك بود. تحقيقات تجربي، عريان از متافيزيك نيستند.

لازم است درباره‎ى سرمايه و كالا نيز نكاتى مطرح گردد. در غرب حتّى سرمايه و كالا هدف انسان است. در تفكر ما، بدون شك، همه چيز حتّى سرمايه و كالا وسيله است؛ البتّه اين بدان معنا نيست كه ما فاقد برنامه و راه‌بردى براى سرمايه و كالا باشيم كه متأسفانه هنوز در اين زمينه‎ها كار جدى صورت نگرفته است و يا با مشكلات جدى روبه‎روييم، و بعضى از مردم دين را در اين مشكلات مؤثر مي‎دانند.

پس زمانى كه اين مسائل درست شد، تقابل دين و مدرنيته نيز حل مي‌گردد.

(1). سوره‌ى محمد، آيه‌ى 24

(2). سوره‌ى غاشيه، آيه‌ى 17.

(3). سوره‌ى ق، آيه‌ى 6.

(4). سوره‌ى مائده، آيه‌ى 64

(5). چند سال پيش طى تحقيقاتى فهميدند كه «دي. اِنْ. آ» ‌ى انسان اوليه با انسان امروز فرق دارد و اصلاً از نظر ژنتيكى امكان ندارد كه انسان از چنين موجودى به وجود آيد و اشتقاق پيدا كند.

(6). سوره‎ى اسراء، آيه‎ى 70.

(7). سوره‎ى نساء، آيه‎ى 43.

(8). سوره‎ى حجر، آيه‎ى 99.

(9). سوره‎ى طارق، آيه‎ى 9.