چهل مثل از قرآن نسخه متنی

وجه تشبيه

خداوند متعال در اينجا (مشركان ) را به برده مملوكى كه توانايى هيچ چيز را ندارد و (مؤ منان ) را به انسان آزاد و توانگرى كه از امكانات خدا دادى همگان را بهره مند مى سازد، تشبيه كرده است . آنگاه اين دو را با هم مقايسه نموده ، مى گويد: (هَلْ يَسْتَوُونَ)؛ (آيا اين دو مساوى و برابرند؟!).

پر واضح است كه هرگز اين دو يكسان نخواهند بود؛ يعنى همانگونه كه برده زر خريدى كه هيچ گونه اختيارى از خود ندارد، با انسان آزاده توانمندى كه در بذل و بخشش امكانات خود، آزادى كامل دارد، مساوى نيستند، آدم مشرك و بت پرستى كه اسير بتهاى سنگى و چوبى و بشرهاى ضعيف بت گونه است و در چنگال خرافات و موهومات گرفتار مى باشد، با انسان مؤ من و موحّدى كه از همه تعلّقات و دلبستگى ها و وابستگيهاى غير الهى رسته و فقط اتّكال و اعتمادش بر قدرت لايزال الهى است ، هرگز يكسان نيستند.

24- مَثَل گنگ مادر زاد و انسان سالم

( وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَّجُلَيْنِ اءَحَدُهُمَاَّ اءَبْكَمُ(250) لاَيَقْدِرُ عَلَى شَىْءٍ وَهُوَ كَلُّ(251) عَلَى مَوْلَلهُ اءَيْنَمَا يُوَجِّههُ لاَيَاءْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِى هُوَ وَمَن يَاءْمُرُبِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَا طٍ مُّسْتَقِيمٍ).(252)

(و خداوند (براى مشرك و مؤ من ) مثال (ديگرى ) زده است : دو نفر را، كه يكى از آن دو، گنگ مادر زاد است و قادر بر هيچ كارى نيست و سربار صاحبش ‍ مى باشد؛ او را در پى هر كارى بفرستد، خوب انجام نمى دهد، آيا چنين انسانى با كسى كه امر به عدل و داد مى كند و بر راهى راست قرار دارد، مساوى است ؟).

وجه تشبيه

به دنبال مثال پيش كه خداوند متعال مشركان را به (برده مملوك ) و مؤ منان را به (آزاده توانگر) تشبيه كرده بود، دگر بار مثال گوياى ديگرى مى زند و بت پرست را به (گنگ مادر زادى ) كه در عين حال برده و ناتوان است و فرد با ايمان را به (انسان آزادى ) كه همواره به عدل و داد دعوت مى كند، تشبيه نموده است .

در اين آيه (چهار صفت منفى ) براى آدم (بت پرست ) و (دو صفت مثبت ) براى انسان (خداشناس ) ذكر شده است و آن چهار صفت منفى به ترتيب عبارتند از:

1 (اءَبْكَمُ)؛ يعنى گنگ مادر زاد كه هم كراست و هم لال .

2 (لا يَقْدِرُ عَلى شَىْءٍ)؛ يعنى چون گنگ است ، توانايى بر هيچ كارى ندارد. زيرا نه گوش شنوا دارد كه بتواند چيزى را بفهمد و نه زبان گويا دارد كه آن را به ديگرى تفهيم كند.

3 (كَلُّ عَلى مَوْلاهُ)؛ (سربار صاحبش است )، يعنى كسى كه نه نيروى درك و فهم دارد و نه منطق رسا، نانخور زيادى و سربار جامعه خواهد بود. (كَلّ) به معناى بار سنگين است .

4 (اءَيْنَما يُوَجِّهْهُ لايَاءْتِ بِخَيْرٍ)؛ هنگامى كه ) او را در پى هر كارى بفرستند، خوب انجام نمى دهد؛ يعنى او با اين طرز تفكّر در هر مسيرى گام بگذارد، ناكام خواهد بود و به هر سو روى آورد، خيرى نصيبش نخواهد شد.)

و آن دو ويژگى مثبتى كه براى مؤ من راستين بيان داشته است عبارتند از:

1 (يَاءْمُرُ بالْعَدْلِ)؛ ( (او همواره ) به عدل و داد دعوت مى كند).

2 (وَ هُوَ عَلى صِراطٍ مُسْتَقيمٍ)؛ (و (خودش هم ) بر راهى راست قرار دارد).

اين دو صفت خود بيانگر صفات ديگرى است ، زيرا كسى كه هميشه شيوه اش ‍ اين است كه مردم را به عدل و داد فرا مى خواند ممكن نيست شخصى گنگ يا ترسو و بى شخصيّت بوده باشد، بلكه چنين كس ، زبانى گويا، منطقى محكم ، اراده اى نيرومند، شجاعت و شهامت كافى نيز خواهد داشت .

مقايسه ويژگيهاى (مشرك ) و (مؤ من ) با هم ، بيانگر فاصله زيادى است كه بين طرز تفكّر (بت پرستى ) و (خدا پرستى ) وجود دارد و روشن كننده تفاوت اين دو برنامه و پرورش يافتگان اين دو مكتب است .

مقايسه عربهاى مشرك عصر جاهليّت با مسلمانان موحّد آغاز اسلام مى تواند ترسيم روشنى از اين دو برنامه و مسير باشد؛ همانها كه تا ديروز آنچنان گرفتار جهل و تفرقه و انحطاط و بدبختى بودند كه غير از محيط محدود و مملوّ از فقر و فساد خود را نمى شناختند، پس از آنكه گام در وادى توحيد نهادند، از چنان وحدت و آگاهى و قدرتى برخوردار شدند كه سراسر جهان متمدّن آن روز را در زير بال و پر خود گرفتند.

بنا بر اين بر خلاف آنچه بعضى مى پندارند، مساءله (توحيد) و (شرك ) يك مساءله صرفاً ذهنى نيست ، بلكه در تمام زندگى انسان اثر مى گذارد و همه را به رنگ خود در مى آورد.

(توحيد) افق ديد انسان را گسترش داده و او را از وابستگيهاى موهوم جهان ماده رهايى بخشيده و به بى نهايت پيوندش مى زند، به عكس (شرك ) فكر آدمى را محدود نموده و در جهان بتهاى سنگى و چوبى و يا بشرهاى ضعيف بت گونه فرو مى برد و مقدّرات و سرنوشت او را به دست بتها و يا انسانهاى استعمارگر مى سپارد و او را همانند برده زر خريد اسير جهان مادّه و گرفتار و پايبند تعلّقات مادى مى سازد.(254)