عالم بى عمل - چهل مثل از قرآن نسخه متنی

عالم بى عمل

(بدون شك تحصيل علم ، مشكلات فراوانى دارد، ولى اين مشكلات هر قدر باشد در برابر بركات حاصل از علم ناچيز است ، بيچارگى انسان روزى خواهد بود كه زحمت تحصيل علم را بر خود هموار كند، امّا چيزى از بركاتش عائد او نشود، درست بسان چهارپايى است كه سنگينى يك بار كتاب را به پشت خود احساس مى كند، بى آنكه از محتواى آن بهره گيرد).(423)

در بعضى از تعبيرات ، عالم بى عمل به (ابر بى باران )، و (درخت بى ثمر) و (كمان بى زه ) (يعنى تفنگ بى فشنگ ) تشبيه شده است ، چنانكه گفته اند:

(اَلْعِلْمُ بِلا عَمَلٍ ،كَالسَّحابِ بِلا مَطَرٍ وَكَالشَّجَرِ بِلا ثَمَرٍ وَكَالْقَوْسِ بِلا وَتَرٍ)

و مانند اين تشبيهات كه هر كدام بيانگر گوشه اى از سر نوشت شوم عالم بى عمل است .

سعدى در اين باره مى گويد:

(دو كس رنج بيهوده بردند و سعى بى فايده كردند يكى آنكه گردكرد و نخورد و ديگر آنكه علم آموخت و عمل نكرد).(424)

(هر كه علم خواند و عمل نكرد بدان ماند كه گاو راند و تخم نيافشاند).(425)

اصولاً از بعضى از روايات استفاده مى شود كه عالم بى عمل ، شايسته نام عالم نيست ، چنانكه رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مى فرمايد:

(لا يَكُونُ الْمَرْءُ عالماً حَتّى يكُونَ بِعِلْمِهِ عاملاً؛(426) انسان آنگاه عالم است كه به علمش عمل كند).

امام على عليه السّلام مى فرمايد:

(الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ ،فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ ،وَالْعِلْمُ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فإِنْ اءَجابَهُ وَإِلاّ ارْتَحَلَ عَنْهُ؛(427) علم با عمل تواءم است ، پس هر كس چيزى را مى داند، بايد به آن عمل كند و علم فرياد مى زند و عمل را به سوى خود دعوت مى كند؛ اگر به او پاسخ مثبت داد از آن علم سود برده مى شود و الاّ، از آنجا كوچ مى كند).

از امام سجادعليه السّلام نيز روايت شده كه مى فرمايد:

( وما العلم باللّه و العمل إ لاّ إ لفان مؤ تلفان ، فمن عرف اللّه خافه ، وحثّه الخوف على العمل بطاعة اللّه ، وإ نَّ اءرباب العلم و اءتباعهم الّذين عرفوا اللّه فعملوا له و رغبوا اليه ).(428)

(علم و عمل دو دوست صميمى يكديگرند، بنا بر اين هر كس خدا را بشناسد از (مخالفت در برابر دستورات ) او مى ترسد، و همين ترس او را به عمل و اطاعت خدا وا مى دارد، و عالمان حقيقى كسانى هستند كه خدا را به خوبى شناخته اند و به مقتضاى علمشان عمل مى كنند و به سوى او رغبت دارند).

چنانكه خداوند مى فرمايد: (...إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ ا لْعُلَمََّؤُاْ...)(429)؛

(همانا از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مى ترسند).

امام صادق عليه السّلام نيز در مورد كلمه (ا لْعُلَمََّؤُاْ) فرمود:

(يعنى بالعلماء مَن صَدّق قوله فعله و مَن لم يصدق فعله قوله فليس ‍ بعالم ).(430)

(عالم كسى است كه گفتارش با عملش هماهنگ باشد و كسى كه كردارش ‍ گفتارش را تصديق نكند، عالم نيست ).

سعدى هم با اقتباس و استفاده از اين آيات و روايات مى گويد:

امام خمينى قدّس سرّه در اين باره مى فرمود:

(علمى كه تربيت در او نباشد، تزكيه در او نباشد، اين علم فايده ندارد، همانطورى كه اگر الاغ و حمار، اگر چنانچه الاغ به بار او كتاب باشد، هر كتابى باشد، كتاب توحيد باشد، كتاب فقه باشد، كتاب انسان شناسى باشد، هر چه باشد، در بار او باشد و به دوش او باشد چطور فايده ندارد و آن حمار از او استفاده نمى كند، آنهايى هم كه انبار علم در باطنشان هست و باطنشان تمام علوم را فرض كنيد، تمام صناعات را، تمام تخصصات را داشته باشند، لكن تربيت و تزكيه نشده باشند، آنها هم آن علومشان براى آنها فايده ندارد بلكه بسيارى از اوقات مضر است ...

چه بسا عالمانى كه براى بشر تباهى هديه مى آورند، آنها از جهال بدتر هستند و چه بسا متخصصانى كه براى بشر هلاكت ايجاد مى كنند، تباهى ايجاد مى كنند، آنها از مردم عامى بدتر هستند ضررشان بيشتر است ، همان است كه قرآن فرمود كه (كمثل الحمار) و از آن هم بالاتر اينكه موجب صدمه به ديگران مى شود...

ميزان علم را خداى تبارك و تعالى به وسيله انبيا ذكر فرموده است و واقع مطلب همين است كه (العلم نورٌ) علم نورى است كه خدا در قلوب مردم او را وارد مى كند، اگر نورانيت آورد، براى انسان اين علم است و اگر چنانچه حجاب شد براى انسان ، آن علم نيست ، آن حجاب است (العلم هو الحجاب الاكبر).(432)

البتّه همان گونه كه علم بى عمل بى فائده ، بلكه مضرّ است ، عمل بدون علم نيز بى ثمر است .

چنانكه پيامبر گرامى اسلام در اين باره مى فرمايند:

(مَن عَملَ على غيرِ عِلمٍ كان ما يفسده اءكثر مّما يصلح ؛(433) هر كس بدون علم عمل نمايد، فسادش بيشتر از اصلاح است ).

صاحب كتاب (تفسير امثال القرآن ) در ذيل تمثيل آيه مورد بحث مى نويسد:

(امروزه كه اغلب مردم از معنويّات رو بر تافته و بيشتر به مادّيات و عوامل ظاهرى روى آورده اند، مرسوم چنين است : كه در منازل يكى از وسائل مبلمان و زينت سالنها و ويترن هائى است زيبا كه در آن دوره هايى از كتابهاى نفيس از قبيل تفاسير قرآن مجيد، دائرة المعارف ، كتابهاى لغت به زبانهاى مختلف با قطعهاى برابر و جلدهاى رنگارنگ چيده شده ، بدون آنكه صاحبان خانه ها و ساكنان منازل توانايى علمىِ استفاده از آن را داشته باشند و يا آن كه مختصر اشتياقى براى مطالعه آنها نشان دهند. اين كتابهاى مفيد كه در حقيقت محبوس ‍ شده و ديگران هم كه سواد كافى و علاقه براى خواندن آنها را دارند از توفيق مطالعه آنها محرومند و فقط براى خود نمايى و تظاهر تهيه شده است ).(434)