نكته ها - چهل مثل از قرآن نسخه متنی

(شجره مباركه زيتونه )، همان وحى الهى است كه عصاره آن در نهايت صفا و پاكى مى باشد و ايمان مؤ منان به وسيله آن شعله ور و پر بار مى گردد.

درحقيقت اين (نور خدا) مى باشد؛ همان (نورى ) است كه آسمانها و زمين را روشن ساخته و از كانون قلب مؤ منان سر برآورده و تمام وجود و هستى آنها را روشن و نورانى مى كند.

دلائلى را كه از عقل و خرد دريافته اند، با نور وحى آميخته مى شود و مصداق (نورٌ على نورٍ) مى گردد.

و هم در اين جا است كه دلهاى آماده و مستعدّ به اين نور الهى هدايت مى شوند و مضمون (يَهْدِى اللَّهُ لِنُورِهِى مَن يَشَآءُ ) در مورد آن محقّق مى شود.

بنا بر اين براى حفظ اين نور الهى (نور هدايت و ايمان ) مجموعه اى از معارف و آگاهيها و خود سازيها و اخلاق لازم است كه همچون (مشكاتى ) اين (مصباح ) را حفظ كند.

ونيزقلب مستعد وآماده اى مى خواهدكه همچون (زجاجه ) برنامه آن را تنظيم نمايد.

و امدادى از ناحيه وحى لازم دارد كه همچون ( شَجَرَةٍ مُّبَرَكَةٍ زَيْتُونَةٍ) به آن انرژى بخشد.

و اين (نور وحى ) بايد از آلودگى به گرايشهاى مادّى و انحرافى شرقى و غربى كه موجب پوسيدگى و كدورت آن مى شود، بركنار باشد. آن چنان صاف و زلال و خالى از هر گونه التقاط و انحراف كه بدون نياز به هيچ چيز ديگر تمام نيروهاى وجود انسان را بسيج كند و مصداق ( يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِىَّءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ ) (303) گردد.

هرگونه تفسير به راءى و پيشداوريهاى نادرست و اعمال سليقه هاى شخصى و عقيده هاى تحميلى و تمايل به چپ و راست و هر گونه خرافات كه محصول اين (شجره مباركه ) را آلوده كند، از فروغ اين چراغ مى كاهد و گاه آن را خاموش ‍ مى سازد.

اين است مثالى كه خداوند در اين آيه براى (نور خود) بيان كرده و او از همه چيز آگاه است .

از آنچه در بالا ذكر شده ، اين نكته روشن مى شود كه اگر در روايات ائمه معصومين عليهم السّلام در تفسير اين آيه رسيده است (مشكاة ) گاهى به قلب پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و (مصباح ) نور علم و (زجاجه ) وصىّ او، على عليه السّلام و (شجره مباركه ) به ابراهيم خليل كه ريشه اين خاندان از اوست و جمله (لاشرقية و لاغربية ) به نفى گرايشهاى يهود و نصارا تفسير شده است ، در حقيقت چهره ديگرى از همان (نور هدايت و ايمان ) و بيان مصداق روشنى از آن است ، نه اين كه منحصر به همين مصداق باشد.

و نيز اگر بعضى از مفسّران اين نور الهى را به (قرآن ) يا (دلايل عقلى ) يا (شخص ‍ پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ) تفسير كرده اند آن نيز ريشه مشتركى با تفسير بالا دارد.(304)

نكته ها

بخشى از نكات در ضمن بيان وجه تشبيه ، آورده شد، امّا ذكر چند روايت براى تكميل اين بحث لازم است :

1 در كتاب (روضه كافى ) از امام باقرعليه السّلام در تفسير آيه (نور) روايت شده كه فرمود:

(مشكات قلب محمّدصلى اللّه عليه و آله و سلّم ) است و مصباح نور علم و زجاجه على عليه السّلام است كه بعد از رحلت پيامبر اين مصباح در آن قرار گرفت ).(305)

2 در حديث ديگرى از امام باقرعليه السّلام وارد شده كه فرمود:

(مشكاة ، نور علم در سينه پيامبر است و زجاجه سينه على است و نورٌ على نورٍ

امامانى از آل محمّدصلى اللّه عليه و آله و سلّم هستند كه يكى بعد از ديگرى مى آيند و مؤ يّد به نور علم و حكمتند و اين رشته از آغاز خلقت تا پايان جهان ادامه داشته و دارد، اينها همان اوصيايى هستند كه خداوند آنان را خلفاى خود در زمين و حجّت خويش بر بندگانش قرار داده است و در هيچ عصر و زمانى صفحه روى زمين از آنها خالى نبوده است ).(306)

3 در حديث ديگرى از امام صادق عليه السّلام :

(مشكات به فاطمه عليها السّلام و مصباح به حسن عليه السّلام و زجاجه به حسين عليه السّلام تفسير شده است ).(307)

البته همان گونه كه قبلاً اشاره شد، آيه شريفه مفهوم وسيعى دارد كه هر يك از روايات مذكور بيان مصداق روشنى از آن است و بين آنها هيچ گونه تضادى نيست .

4 در آيه مورد بحث ، درخت زيتون به عنوان (شجره مباركه ) (درخت پربركت ) توصيف شده است كه داراى خواص و منافع ويژه اى است .

دانشمندان گياه شناس مى گويند: از درخت زيتون محصولى به دست مى آيد كه از مفيدترين و پر ارزش ترين روغنهاست و براى سلامت بدن بسيار مفيد و مؤ ثّر است .

از رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه فرمود:

(كُلُوا الزَّيْتَ وَاءَدْهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ؛ از روغن زيتون هم براى خوردن و هم براى چرب كردن بدنتان استفاده كنيد، زيرا آن از درخت پر بركت توليد مى شود).(308)

از ابن عباس نقل شده است كه مى گويد:

(اين درخت (زيتون ) تمام اجزايش مفيد و سودمند است حتى در خاكستر آن نيز فائده و منفعتى است (كه براى شستن ابريشم به كار مى رود) و اوّلين درختى است كه بعد از طوفان نوح عليه السّلام روييد و پيامبران در حقّ آن دعا كرده اند كه درخت پر بركتى باشد).(309)