نقطه عطف در تكوين شاكله - درآمدی بر شکل گیری شخصیت جوان نسخه متنی

نقطه عطف در تكوين شاكله

مهمترين مرحله شكل گيرى شخصيت و شاكله آدمى را بايد در مرحله گزينش و پذيرش باورهاى درونى و اعتقادى برشمرد. باورهايى كه با جان او گره مى خورند و نوع بينش و ديدگاه او را نسبت به انسان و جهان مشخص مى سازند. سنگ زيربناى شخصيت را در همين جا بايد جويا شد. اگر گام اول در مسلمانى، اقرار به توحيد و شهادت به رسالت است از همين روى است. باورهاى درونى، همواره جان آدمى را به واقعيتهاى مورد نظر پيوند و گره مى زند. به همين جهت است كه از آن به عنوان عقيده و اعتقاد نام برده مى شود و مى دانيد كه «عَقْد» در اصل به معنى گره و پيوند مى باشد. «شاكله» را نيز از ريشه اى نزديك به همين معنا معرفى كرديم. پس باورها و اعتقادات انسان، نوعى بستگى و پايبندى و پيوند او را معين مى كند. انسان و در نتيجه اعمال او همواره بسته و در پيوند با باورها و شاكله هاى اواست.

اشاره كرديم كه انسان با اين وجود، قدرت انتخاب دارد. هرچند «شاكله» و باورها و نوع تربيت و فرهنگ حاكم و شرايط محيط، همه و همه زمينه هايى براى تأثيرگذارى براعمال و رفتار اويند ولى همواره اين او است كه اراده مى كند و از زمينه هاى داخلى يا بيرونى به نفع دستيابى به خواست خويش سود مى برد تا جايى كه برخى مواقع، جدا شدن از آن براى او غير ممكن است لكن او آزاد بوده است كه خود را به اين مرحله از رسوخ و نفوذ اين باور يا صفت برساند. پس او «همان» است كه در عمل «نشان» مى دهد. مى بينيد كه اراده و قدرت انتخاب و اختيار او است كه همواره حرف آخر را مى زند. شكل گرفتن و ثبات يافتن «شاكله» او بسته به اراده و نوع همت او است. نتيجه اينكه تكوين شخصيت او بستگى تام به اراده و خواست او دارد.

اين اراده و اين خواست در سنين جوانى كه زمينه شكل گيرى «شاكله» آدمى و «شخصيت» او بسى هموار است و همانند اسبى راهوار سرپيچى كمترى دارد اهميت بسزايى خواهد يافت. استفاده از اين فرصت، مسؤوليت مهمى است كه مستقيماً بر دوش جوان نهاده شده است. قوّت اراده و عزم جزم، ابزارى بس لازم در استفاده صحيح از اين اوقات در جهت شكل گيرى سالم شخصيت جوان است، چنان كه آگاهى و معرفت نسبت به همه عواملى كه در نوع شخصيت آدمى تأثير دارد راه را براى تصميم و اراده صحيح هموار مى سازد و در تصميم گيريها او را از افراط و تفريط باز مى دارد؛ چنانكه على عليه السلام:

لا يُرى الْجاهِلُ اِلاَّ مُفْرطاً اَوْ مُفَرِّطاً؛(5)

«جاهل را وقتى مى نگرى يا افراط مى كند و يا تفريط.»

اراده و تصميم آنگاه كه بر آگاهى و شناخت و اطلاعات لازم تكيه نداشته باشد يا دچار تندروى مى شود و يا در خمودى و كوتاهى پرسه مى زند. اين است كه جوان در شكل دهى به شخصيت خويش همواره نيازمند اراده است اما اراده اى حكيمانه و از سر انديشه و آگاهى. بايد قوت و نيروى جسمى و سلامت تن و توانستن را نيز در اراده و نيتهاى استوار و پر بنيان جويا شد. به اين روايت بس زيبا و پرمغز از حضرت امام صادق عليه السلام توجه كنيد:

ما ضَعُفَ بَدَنٌ عمَّا قَوِيَتْ عَلِيْه النيّةُ؛(6)

«هيچ تنى، نسبت به آنچه كه نيّتى استوار و اراده اى قوى براى آن وجود داشته باشد دچار ضعف و ناتوانى نمى شود.»

مى بينيم كه پيام و جانمايه اين حديث شريف، اين سخن مشهور است كه «خواستن توانستن است» پس «توانستن در خواستن است»! اگر بخواهى مى توانى. پس بخواه تا بتوانى.

1. و اذا فعلوا فاحشة قالوا وجدنا عليها آباءَنا و اللَّهُ أمرنا بها قل انّ اللَّه لا يأمر بالفحشاء أ تقولون على اللَّه ما لا تعلمون؛ «سوره اعراف، آيه 28».

2. سوره اسراء، آيه 84.

3. والبلد الطيب يخرج نباته باذن ربّه والّذى خبث لا يخرج الاّ نكداً كذلك نصرّف الآيات لقوم يشكرون؛ «سوره اعراف، آيه 58».

4. از جمله: ان الذين كفروا سواء عليهم أ أنذرتهم ام لم تنذرهم لا يؤمنون. ختم اللَّه على قلوبهم و على سمعهم و على أبصارهم غشاوة و لهم عذاب عظيم، «سوره بقره، آيه 6 و 7».

5. بحارالانوار، ج 71، ص 217.

6. همان، ج 70، ص 205.