دهم: عجز - درآمدی بر شکل گیری شخصیت جوان نسخه متنی

دهم: عجز

هرچند در بررسى موانع شكل گيرى صحيح شخصيت آدمى، به ويژه جوان، موانع و عوامل ديگرى نيز قابل توجه و بررسى است اما در محدوده اين نوشته كه تنها به عنوان درآمدى بر موضوع شكل گيرى شخصيت جوان تلقى مى گردد، عجز را به عنوان آخرين ناهنجارى ارائه مى دهيم.

ناتوانى، كه طيف گسترده اى از عوامل را دربرمى گيرد، آفتى اساسى در رشد آدمى و به تبع آن، رشد جامعه به شمار مى رود. در مقاله «توان» به تفصيل و مستقلاً در اين باره سخن رفت اما اينك بايد با نگاهى ديگر دوباره ارزيابى نمود. عجز و احساس ناتوانى و يا ترديد در توانايى در بسيارى از موارد ناشى از عدم شناخت لازم از خود و جامعه است و در بسيارى از موارد معلول تلقينهايى است كه صورت گرفته است. اين تلقينها گاه تا بدانجا پيش رفته است كه به صورت سنتهاى اجتماعى يا اصول پذيرفته شده تاريخى و حتى برخوردار از آثار تكوينى درآمده است. در مقاله «تلقينهاى منفى» به بخشى از اين آفت پرداختيم. در بسيارى موارد، پى آمد روابط اجتماعى غلط و تبعيض آميز و تربيتهاى عمومى است كه ناخودآگاه تواناييهاى گسترده ولى بالقوه آدمى را به فراموشى عملى مى سپارد و آنچه مى ماند، احساس ضعف و ترديد در پيشرفت و ترس از اقدام و مواجهه با صحنه هاى تجربه نشده است. حاصل سخن تا اينجا اين است كه بايد بيشترين حجم ناتوانيها را پى آمدهايى اكتسابى دانست و نه امورى قطعى و غير قابل تغيير.

در آموزشهاى دينى «ناتوانى» به عنوان يك «آفت» معرفى شده و نتيجه آن، عدم دستيابى به اهداف و خواستها برشمرده شده است. چنانكه اساس شجاعت را «توانايى» دانسته و ثمره آن را «پيروزى» ذكر نموده است. به اين فرازها كه همه از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده است توجه فرماييد:

ناتوانى آفت است. (45)

نتيجه ناتوانى، از دست دادن خواست است. (46)

اساس شجاعت، توانايى است و ثمره آن پيروزى مى باشد. (47)

و پرواضح است اين توانايى، محصور در توانايى جسمى نيست و چنانكه پيشتر نيز در بحث «توان» خوانديم قوت و ضعف جسمى نيز تحت الشعاع توان روحى و انگيزه هاى درونى است. عمده ترين عامل ناتوانى، ترديد در تواناييهاى خود و اهتمام نورزيدن به استعدادهاى موجود خويش است. جاى تأسف بسيار است كه عناصر ارزشمندى چون خودباورى، اعتماد به نفس، شجاعت روحى، قوت جسمى، بارورى استعدادها، نااميدى از ديگران و توكل بر خداى توانا، جاى خويش را به آفتهايى چون بيگانه پرستى، خودباختگى، ضعف روحى، سستى و تن پرورى، سركوب استعدادها و وابستگى به ديگران بدهد. اسلام، انقلاب و امام خمينى توانست توجه ما را به اين عناصر ارزشمند جلب كند و آنها را در كف ما نهد. دست باكفايت دختران و پسران امت اسلامى است كه بايد از اينها به عنوان بالاترين سرمايه ها پاسدارى كند و شجاعت مقابله با موانع كه عمده ترين آنها آفتهاى اخلاقى و ناهنجاريهاى نفسانى است را همواره در خود تقويت كند تا در زندگى شخصى و اجتماعى خود «پيروز» و در پيشگاه نيكان عالم شخصيتى ارزشمند به شمار آيد. ان شاء اللَّه.

1. ثمرة العجز فوت الطلب. على عليه السلام، «غررالحكم».

2. العجز آفة. على عليه السلام، نهج البلاغه، ص 469، حكمت 4.

3. الظفر بالحزم و الحزم باجالة الرأى والرأى بتحصين الأسرار،نهج البلاغه، ص 477، حكمت 48.

4. آفة الشجاعة، اضاعة الحزم. على عليه السلام، غررالحكم.

5. العامل على غير بصيرة كالسائر على غير طريق، فلاتزيده سرعة السير الاّ بعدا. امام صادق عليه السلام، تحف العقول.

6. المتعّبد على غيرفقه،كحمارالطاحونة،يدور و لايبرح. على عليه السلام،الاختصاص، 238.

7. لا تعزم على ما لا تستبن الرشد فيه. على عليه السلام، غررالحكم.

8. الظفر بالجزم و العزم. على عليه السلام، غررالحكم.

9. مفاتيح الجنان، اعمال ماه رجب.

10. من لايعدّ الصبر لنوائب الدهر يعجز. امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام، كافى، ج 2، ص 93.

11. من ركب مركب الصبر اهتدى الى مضمار النصر. على عليه السلام، بحارالانوار، ج 78، ص 79.

12. على عليه السلام، غررالحكم.

13. يظفر من يحلم. امام صادق عليه السلام، بحارالانوار، ج 78، ص 269.

14. ضادّوا التوانى بالعزم. على عليه السلام، غررالحكم.

15. از جمله: العُجب رأس الحماقة. على عليه السلام، غررالحكم.

16. آفة اللبّ، العجب. على عليه السلام، غررالحكم.

17. الجبن، آفة. على عليه السلام، غررالحكم.

18. الجبن منقصة. على عليه السلام، نهج البلاغه، ص 469، حكمت 4، و بحارالانوار، ج 73، ص 307.

19. لايكون المؤمن جباناً و لا حريصاً و لا شحيحا. امام باقر عليه السلام،بحارالانوار، ج 75، ص 301.

20. من قلّت مخافته كثرت آفته. على عليه السلام، غررالحكم.

21. كم من خائف وَفَدَ بخوفه على قرارة الأمن. على عليه السلام، غررالحكم.

22. من خاف أمِن. على عليه السلام، نهج البلاغه، ص 506، حكمت 208 و نيز امام رضا عليه السلام، بحارالانوار، ج 78، ص 352.

23. اذا هِبْتَ امراً فقع فيه، فانّ شدّةتوقّيه اعظم ممّا تخاف منه. على عليه السلام، نهج البلاغه، ص 501، حكمت 175، و بحارالانوار، ج 71، ص 362 و ج 75، ص 357.

24. نگاه كنيد به اين آيات: يس، 18 و 19؛ نحل، 47؛ اعراف، 131؛ اسراء، 13.

25. الطيرة ليست بحق؛ نهج البلاغه، ص 546، حكمت 400.26. الطيرة على ما تجعلها، ان هوّنتها تهوّنت و ان شدّدتها تشدّدت، و ان لم تجعلها شيئاً لم تكن شيئاً، كافى، ج 8، ص 197، و وسائل الشيعه، ج 8، ص 262.

27. من ردّته الطيرةعن حاجته فقد أشرك. پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم، كنزالعمّال، خ 28566.

28. من خرج يريد سفراً فرجع من طير فقد كفر بما أنزل على محمد. پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم كنزالعمال، خ 28565.

29. اذا تطيّرت فامض.. پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم بحارالانوار، ج 77، ص 153.

30. كفارة الطيرة التوكل. پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم، كافى، ج 8، ص 198، و وسائل، ج 8، ص 262.

31. ان النبى صلّى الله عليه وآله وسلّم كان يحبّ الفأل الحسن و يكره الطيرة، و كان يأمر من رأى شيئاً يكرهه و يتطيّر منه أن يقول: «اللهم لايؤتى الخير الاّانت ولا يدفع السيئات الا انت ولاحول ولاقوة الا بك»، بحار، ج 95، ص 3.

32. آفة العهد قلة الرعاية. على عليه السلام، غررالحكم.

33. ثم كان عاقبة الذين أساؤوا السوأَى أن كذّبوا بآيات اللَّه وكانوا بها يستهزؤون؛ روم، آيه 10.

34. يا ايها الذين آمنوا ان تتقوا اللَّه يجعل لكم فرقاناً؛ انفال، آيه 29. و نيز: واتقوا اللَّه و يعلّمكم اللَّه؛ بقره، آيه 282.

35. كان على بن الحسين صلوات اللَّه عليهما يقول: انّى لاحبّ أن أداوم على العمل وان قل. امام صادق عليه السلام، كافى، ج 2،ص 82.

36. انّ أباجعفر عليه السلام كان يقول: انّى احبّ أن أدوم على العمل اذا عوّدتنى نفسى، و ان فاتنى من الليل قضيته من النهار، و ان فاتنى من النّهار قضيته بالليل، و انّ احبّ الاعمال الى اللَّه ماديم عليها..، امام صادق عليه السلام، مستدرك الوسائل، ج 1،ص 129.

37. كان لرسول اللَّه صلّى الله عليه وآله حصير، و كان يحجزه بالليل فيصلّى عليه، و يبسطه بالنهار فيجلس عليه فجعل الناس يثوبون الى النبى فيصلّون بصلاته حتى كثروا فاقبل عليهم فقال: يا ايها الناس! خذوا من الاعمال ماتطيقون، فان اللَّه لايملّ حتى تملّوا، و انّ أحبّ الاعمال الى اللَّه مادام و ان قلّ، الترغيب و الترهيب، ج 4، ص 128.

38. مانند: من عمل عملاً من أعمال الخير فليدم عليه سنةً ولايقطعه دونها. امام صادق عليه السلام، مستدرك الوسائل، ج 1،ص 130.

ونيز: اياك أن تفرض على نفسك فريضةً فتفارقها اثنى عشر هلالا. امام صادق عليه السلام، كافى، ج 2،ص 83.

39. من يعمل يزدد قوّةً، من يقصّر فى العمل يزدد فترةً، «غررالحكم».

40. الشرف عند اللَّه سبحانه بحسن الاعمال لابحسن الاقوال، «غررالحكم».

41. غررالحكم.

42. رأس الآفات الوله باللذات، «غررالحكم».

43. سوره قصص، آيه 50.

44. لاتجتمع عزيمة و وليمة، ما انقض النوم لعزائم اليوم، «غررالحكم».

45. العجز آفة، نهج البلاغه، ص 469، حكمت 4.

46. ثمرة العجز فوت الطلب، «غررالحكم».

47. اصل النجدة القوّة و ثمرتها الظفر، «غررالحكم».