كتاب نفس - درآمدی بر شکل گیری شخصیت جوان نسخه متنی

كتاب نفس

قلم به گزاف نبرده ايم اگر ساختار فطرى «نفس» را با دو وجهه و چهره، شرح كنيم؛ وجهه اى كه با عنوان «كتاب نفس» از آن سخن مى گوييم و چهره اى كه با تعبير «دفتر نفس» به شرح آن نشسته ايم.

نفس آدمى و به تعبير ديگر «من» و «خود» انسانى يك حقيقت بسيط و مجرد است كه جنبه هاى مختلفى دارد. آنچه «قلم تكوين» الهى در نهاد فطرى ما نگاشته است را «كتاب نفس» مى نماميم. (7) كتابِ ناخوانده را به «خواندن» مى نشينيم و كتاب خوانده، ولى فراموش شده را، به «بازخوانى» آن همت مى گماريم.

«سنگ نبشته» بسان كتابى گشوده است كه هر صفحه آن، به فراخور خويش، گستره آگاهى بشر از دوران كهن را فزونى مى بخشد. مشابه همين تعبير را درباره نفس و جان نيز بكار مى بريم. نگاه صائب و ديد عميق در «جان نبشته» و «نفس نبشته» فطرت انسانى كه قلم حق به نگارش آورده است، بى شك به «معرفتِ صاحب قلم» يعنى خداى عزّوجل خواهد انجاميد. از همين روى است كه اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:

مَنْ عَرَفَ نَفْسَه فَقَدْ عَرَفَ رَّبه؛(8)

«هر كس خويشتن خويش را شناخت، پروردگارش را شناخته است.»

نگارش دست حق، حروفى بس خوش منظر دارد كه چشم «عارف» نظاره بر آن دارد و سروش «كتاب نفس» را، هماره آوايى بس خوشايند است، هر چند اين آوا همراه «شِكْوه» و «آه» است. نخستين بيت ديوان«مولانا» را بارها شنيده يا خوانده ايد. اين بيت اشاره به همين حقيقت دارد. گلچين ابيات او در آغاز ديوان چنين است:

درباره «كتاب نفس» به همين اندك قناعت مى كنيم و توضيح بيشتر نمى دهيم چرا كه وعده ما «دفتر نفس» و به تعبير ديگر، «دفتر دل» است. پس، «دفتر دل» را مى گشاييم.