ششم:ترس - درآمدی بر شکل گیری شخصیت جوان نسخه متنی

ششم:ترس

در بررسى ناهنجاريهاى بازدارنده، عامل ديگرى رخ مى نمايد كه در عين حال مى تواند هنجارى مطلوب و از عوامل سازنده و زمينه ساز رشد به شمار آيد. ترس، خوف، بيم، واهمه و نگرانى، همه نمودى از يك واقعيت اند كه مى تواند چهره اى مطلوب به خود گيرد و مى تواند به آفتى بزرگ مبدل شود و درست از همين نقطه است كه در رهنمودهاى روان شناختى دينى و هدايتهاى عملى آن به دو گونه با پديده ترس رفتار شده است. گاه پديده اى آفت زا و منفى، و گاه زمينه ساز رشد و بالندگى. به اين فرازها نگاه كنيد:

ترس، آفت است (17).

ترس، كاستى و نقص است (18).

مؤمن، ترسو، حريص و بخيل نمى باشد(19).

و نيز توجه كنيد:

كسى كه ترس و خوف او كم باشد آفت او زياد است. (20)

چه بسيار افراد خائف كه خوفشان آنان را به جايگاه امن برده است (21).

كسى كه بترسد ايمنى مى يابد. (22)

به راحتى مى توان راستاى هر دو دسته از رهنمودهاى ذكر شده را بازگو نمود. آنچه مى تواند پديده ترس را در آدمى با تفسيرى مثبت يا عنوانى منفى ارزيابى كند، چارچوب، ماهيت و نتايج حركت و عملى است كه ترس مانع آن است. بر اين اساس، در شكل دهى به ساختار شخصيتى خويش بايد از ترسهاى موهوم و نگرانيهاى نابجا فاصله گرفت چرا كه عزم و اراده آدمى را دچار تزلزل مى كند و حس اعتماد به نفس را تضعيف مى نمايد. همواره نيروى انديشه و آرامشِ برخاسته از ايمان درونى، مى تواند توان جوان را از اسارت ترس نجات بخشد. ترس چنان كه برخى تقسيم بنديهاى روايى شاهد است، جزء سربازان شيطان معرفى گشته است.

روانكاوى ترس و تحليل زمينه ها و زيرساختهاى آن، نيازمند شرحى ويژه است كه اينك پى گير آن نيستيم. در ارزيابى اجمالى آن مى توان به ناهنجاريهاى چندى چون خودكم بينى، خودباختگى، تلقينهاى منفى، تحقيرهاى بيرونى اعم از خانه و جامعه و كاستى آگاهيهااشاره كرد. مجموعه اين عوامل مى تواند ناهنجارى ترس و بيم را تقويت كند و به همين نسبت شخص را دچار بى ارادگى، مسؤوليت گريزى، راحت طلبى و سست عنصرى نمايد. شخصيت او نيز تابعى از همين ضعفها خواهد بود. از همين رو در رهنمودهاى اسلامى، افزون بر معرفى پديده ترس به عنوان يك ناهنجارى شخصيتى، به صورتى جزئى تر شاهد برخى دستورالعملها در جهت پالايش شخصيت انسانى از اين آفت مى باشيم. از جمله، اين توصيه كلى:

هنگامى كه از چيزى بيم داشتى خودت را در متن آن قرار بده چرا كه خودنگه دارى شديد تو از آن، مسأله اى بزرگتر از خود آن چيزى است كه از آن خوف دارى. (23)