اعزام آجودان باشى به اروپا - تاریخ روابط خارجی معاصر ایران نسخه متنی

پـشـتـيـبـانى دولت روسيه از حمله ايران به هرات از سوى ديگر، باعث شد كه سرانجام (محمّد شاه ) در سال 1216 ه‍ ش / 1837 م ، در راءس نيروهاى ايران عازم فتح هرات شود. ارتش تحت امـرشـاه ايران ، بدون برخورد با مانع مهمّى به اطراف هرات رسيده ، آن شهر را به محاصره خـود درآورد. انـگـلسـتـان كـه مـى دانـسـت (كـامـران مـيـرزا) در مقابل ارتش ايران توان مقابله ندارد يك افسر توپخانه انگلستان به نام (اِلْدرد پاتينجر) را به همراه چند نفر درجه دار و سرباز مخفيانه به هرات فرستاد تا به نيروهاى (كامران ميرزا) در مـقـابـل ايـران كـمـك كـنـنـد. مـحـاصـره هـرات از سـوى نـيـروهـاى ايـرانـى بـه مدّت ده ماه به طول انجاميد. در اين مدت وزراى مختار روسيه وانگلستان هم به اردوى نيروهاى ايرانى ملحق شده و سـفـير روسيه آنها را تشويق به محاصره و سفير انگلستان تشويق به انصراف از محاصره هرات مى كردند.(60)

در طول مدّت محاصره هرت از سوى ايران ، نيروهاى افغانى چندين بار قصد تسليم داشتند، امّا هر بار با ممانعت مستشاران انگليسى كه همراه آنها بودند، رو به رو مى شدند. سرانجام زمانى كـه سـقـوط نـهـايـى هـرات نـزديك شده بود، (مك نايل ) وزير مختار(61) انگليس وارد اُردوى نيروهاى ايرانى شده ، از شاهِ ايران درخواست ملاقات كرد.

وى در ملاقات با (محمدشاه ) اعلام كرد كه جنگ ايران با هرات مخالف عهدنامه منعقده بين ايران و انگليس ‍ است .(62)

(مـحـمـّد شاه ) ضمن ردّ نظرات وزير مختار انگلستان ، اصرار او را نيز مبنى بر ميانجيگرى بين ايـران وامـير هرات نپذيرفت . وقتى (مك نايل ) نتوانست به اهداف خود دست يابد، به اقدامهايى از جـمله قطع رابطه انگليس با ايران ، ترك اردوى نيروهاى ايرانى ، تشويق افغانها به جنگ با ايران و تسليم نامه اعتراض آميز شاه قاجار دست زد و در نامه خود شاه ايران راتهديد كرده ، خواستار عزل حاكم بوشهر شد.(63)

سـرانـجـام چـنـد روز پـس از قـطـع رابـطـه ايـران و بـريـتـانـيـا، دولت اسـتـعمارى بريتانيا، اُولتـيـمـاتـومـى مـبـنـى بـر تـرك مـحـاصـره هـرات بـه ايـران ارسـال داشـت و پـس از چـنـدى كـشـتـيـهـاى جنگى آن كشور به پشتيبانى از امير هرات وارد خليج فـارس شـده و جزيره ايرانى (خارك ) را تصرف كردند. انگلستان اعلام كرد كه اگر محاصره هـرات ادامـه پـيـدا كـنـد جـنـگ ميان دو كشور آغاز خواهد شد. به اين ترتيب محاصره دوم هرات كه بـراى سـركـوبى حاكم شورشى آن شهر كه جزئى از ايران بود، با دخالت دولت انگلستان بدون هيچ نتيجه اى خاتمه پيدا كرد.(64)

دولت روسـيـه كـه در ايـن زمـان در ظاهر رابطه نزديكى با ايران داشت و ايران را تشويق به تـصـرف هـرات كـرده بـود و حـتـّى در مـلاقـاتـى كه بين وليعهد ايران ـ ناصر الدين ميرزا ـ و (نـيـكـلاى اول ) تـزار روسـيـه هـمـزمان با محاصره هرات صورت گرفته بود، تزار، سياست ايـران را در هـرات مورد تاءييد قرار داده بود ولى هيچ گونه حمايت وپشتيبانى عملى از ايران در مقابل انگلستان نكرده ، سياست بى طرفى و سكوت را در پيش گرفت .(65)

اعزام آجودان باشى به اروپا

در زمـانـى كـه هـرات در مـحـاصـره ايـران بـود، (مـك نايل ) نماينده انگليس در امور داخلى ايران دخـالت كرده ، افغانها را تشويق به مقاومت در برابر ايران مى كرد. (محمّد شاه ) چون فكر مى كرد او بدون اطلاع دولت انگلستان دست به چنين اقدامهايى زده ، تصميم گرفت (ميرزا حسين خان آجـودان بـاشى ) را به لندن فرستاده تا ضمن تبريك جلوس سلطنت ملكه (ويكتوريا) از سفير انـگـلسـتـان شـكـايـت كـرده ، تـعـويـض او را از مـقـامـهـاى دولت انـگـلسـتـان بـخـواهـد. امـّا قبل از سفر (آجودان باشى ) به لندن ، (مك نايل ) از موضوع اطلاع پيدا كرده و تهران را ترك كرد.

وى قـصـد داشـت دولت مـتـبـوع خـود را وادار سازد كه سفير ايران رابه حضور نپذيرد. به همين دليـل مـقـالاتـى عـليـه ايـران در مطبوعات لندن انتشار داد تا افكار عمومى كشورش را بر ضد ايران آماده كند.(66)

(آجـودان بـاشـى ) مـاءمـوريـت داشـت در سـر راه خـود بـا رؤ سـاى كـشـورهاى عثمانى ، اتريش و فـرانسه ملاقات كرده ، مقاصد و حقّانيت ايران را در محاصره هرات به اطلاع آنها برساند و از آنها