قطع روابط سياسى با فرانسه و آمريكا و برقرارى مجدّد آن - تاریخ روابط خارجی معاصر ایران نسخه متنی

ملل دو كشور را به گفتگوى مستقيم دعوت نمود، و سرانجام با فـشـار انـگـلسـتـان قـراردادى در اين مورد بين عراق و ايران به امضا رسيد كه به موجب آن به اسـتـثـنـاى پـنـج كـيـلومـتـر آبـهـاى مـقـابـل آبادان ، حاكميت در بقيه اروند به عراق واگذار شد.(248)

مـوضـوع بـعـدى كـه بـايـد حـل مـى شـد، اخـتـلاف مـرزى بـيـن ايـران و تـركـيـه بـود كـه در سـال 1311 ه‍ ش ، بـا واگـذارى قـسـمـت آرارات شرقى به تركيه خاتمه يافت و پس از سفر رضـاخـان بـه آن كشور، رابطه بين دو كشور به بالاترين سطح دولتى رسيد و زمينه از هر جهت براى يك پيمان منطقه اى آماده شد.

(249) در سـال 1316 ه‍ ش / 1937 م ، پـس از ايـن كـه اخـتـلافـهـاى چـهاركشورى كه قراربود در اين پـيـمـان شركت كنند، برطرف شد، وزراى خارجه ايران ، تركيه ، عراق و افغانستان در تهران گـردهـم آمـدند و پيمان عدم تعرض و دوستى ، مشهور به (پيمان سعدآباد) را با حمايت و هدايت پـشت پرده انگلستان امضا كردند. به موجب اين پيمان ، چهار كشور متعهد شده بودند كه در امور داخـلى يـكـديـگـر مـداخـله نـكرده ، در كليه اختلافهاى بين المللى با يكديگر مشورت كنند، حدود مشترك يكديگر را محترم بشمارند، هيچ گونه عليمات تجاوزگرانه عليه يكديگر انجام ندهند و هـر گـونـه اخـتـلاف بـيـن خـود را از طـريـق مـسـالمـت آمـيـز حل و فصل نمايند و....(250)

قطع روابط سياسى با فرانسه و آمريكا و برقرارى مجدّد آن

هـرقدر از عمر حكومت رضاخان مى گذشت ، استبداد و ديكتاتورى او در ايران بيشترمى شد. مردم كـشـورهـاى اروپـايـى بـويـژه فـرانـسه كه در اين زمان در جوّ دموكراسى و آزادى زندگى مى كردند، در رسانه هاى جمعى آن كشور انتقادهايى عليه استبداد رضاخان منتشر كردند. علاوه بر ايـن ، چـون مـردم فـرانـسه رضاخان را مجرى سياستهاى انگلستان در خاورميانه مى دانستند، لحن انـتقاد افكار عمومى آن كشور (نه حكومت ) روز به روز نسبت به ديكتاتورى رضاخان شديدتر مى شد.

دولت ايـران نـسـبـت بـه ايـن مـوضـوع چـنـد بار به دولت فرانسه اعتراض كرد. امّا مقامهاى آن كـشـور، پـاسـخ دادنـد كه طبق قوانين فرانسه ، رسانه هاى آن كشور آزادند و در اين باره نمى تـوان آنـهـا را مـورد تـعقيب قرار داد. رضاخان كه از اقدام مطبوعات فرانسه به شدت عصبانى بـود و پـاسـخـهـاى دولت فـرانـسـه را غـيـر قـابـل قـبـول مـى دانـسـت ، در سـال 1317ه‍ش ، ضـمـن احضار وزير مختار ايران از آن كشور، دستور قطع روابط سياسى با فرانسه را صادر كرد.(251)

قطع رابطه ايران با فرانسه به مدت 5/1 سال ادامه داشت ، تا اين كه رئيس جمهور آن كشور يـك هـيـاءت فـوق العـاده را بـه ايـران اعـزام كرد تا ضمن شركت در مراسم جشن ازدواج وليعهد ايـران (مـحـمـدرضـا) بـا فـوزيـه ، از رضـاخـان عـذرخـواهـى نـمـود. ايـن عـمـل دولت فـرانـسه باعث رضايت ديكتاتور ايران شد و روابط دو كشور با اعزام وزير مختار جديد به پاريس برقرار گرديد.(252)

عـلت قـطـع رابـطـه ايـران و آمـريـكـا نـيـز بـه ايـن شـكـل بـود كـه وزيـر مـخـتـار ايـران در امـريـكـا(جـلال عـلاء) بـه عـلت عـدم رعـايـت مـقررات راهنمايى و رانندگى آن كشور، از طريق يك پـاسـبـان دسـتـگـيـر شـده و بـا دسـتـبـنـد بـه پـاسـگـاه پـليـس تـحـويـل داده شـد. در آنـجـا بـه مـحـض اين كه به هويت و سمت او پى بردند، او را به اتّفاق هـمـسـرش آزاد كـردنـد. پـس از ايـن حـادثـه ، دولت ايران ضمن اعتراض ‍ به چنين عملى خواستار رسـيدگى و عذرخواهى آن كشور از ايران شد.

عدم عذرخواهى دولت آمريكا از ايران از يك سو و اظـهـارات وزير خارجه آن كشور مبنى بر اين كه مصونيت سياسى نبايد موجب تخلف از قوانين و مـقـررات كـشور محل ماءموريت ديپلماتها شود، از سوى ديگر، باعث خشم رضاخان شد و او دستور قطع رابطه با آمريكا را صادر كرد.(253)

طـى مـدّتـى كـه ايـران وزيـر مـخـتار خود را از آمريكا فراخوانده بود، آمريكا سفارت خود را در ايران تعطيل نكرد و با داشتن يك كاردار در تهران ، روابط تجارى و اقتصادى با ايران را حفظ كرد.

سرانجام در سال 1317 ه‍ ش ، رئيس جمهور آمريكا (روزولت ) با اعزام يك هياءت سياسى بـه ايـران ، از بـازداشـت وزيـر مـخـتار ايران در آن كشور عذرخواهى نمود و روابط سياسى دو كشور دوباره برقرار گرديد.(254)