شكايت انگلستان به شوراى امنيت سازمان ملل - تاریخ روابط خارجی معاصر ایران نسخه متنی

سـعـى كـردنـد مـسـاءله را بـه داورى ارجـاع دهـنـد كـه ايـران آن را نپذيرفت (295) و اصـل مـلّى شـدن را ناشى از حق حاكميت ملت ايران دانست كه هيچ مقام بين المللى صلاحيت قضاوت در چـنـيـن امـرى را نـدارد. همچنين دولت آمريكا را به وساطت بين ايران و انگلستان فراخواند كه دكـتـر مـصـدق آن را پـذيـرفـت و يـك هـيـاءت انـگـليـسـى بـه سـرپـرسـتـى (بـاسـيـل جـاكـسـون ) بـه ايـران آمـد، امـّا چـون پـيـشـنـهـادهـاى او مـخـالف اصـل مـلّى شدن بود، در نتيجه ماءموريتش با شكست مواجه شد و ايران را ترك كرد. سپس دولت انگلستان براى جلوگيرى از اجراى خلع يد به ديوان دادگسترى لاهه شكايت كرد وديوان راءى تاءمينى خود را به نفع انگلستان صادر كرد كه دولت ايران آن را هم نپذيرفت . همزمان با اين اقـدامـهاى ديپلماتيك و سياسى ، دولت آن كشور دست به اقدامهاى نظامى زد و چند هزار چترباز، يك رزم ناو و دو كشتى جنگى به آبهاى مجاور ايران فرستاد و كاركنان و متخصصان نفت خود را وادار به استعفا و ترك ايران كرد.(296)

دولت و مـلت مـسلمان ايران كه عزم راسخ خود را در جهت استيفاى حقوق حقّه تلاشهاى (مصدق ) در مـقـابـل تـهـديـدهـا و تـوطـئه هـاى انـگـلسـتـان ايـسـتـادنـد و مراحل ملّى شدن را يكى پس از ديگرى طى كردند؛ آنها از تهديدهاى نظامى و سياسى انگلستان هـراسى به دل راه نداده ، با تحمّل سختيها و مشكلات فراوانى كه در نتيجه تحريم نفت ايران و فشارهاى اقتصادى انگلستان به وجود آمده بود، قاطعانه راه خودرا ادامه دادند.

پايان موفّقيت آميز مساءله (خلع يد) از شركت نفت ايران وانگليس از يك سو و عدم پذيرش راءى تـاءمـيـنـــى ديـوان لاهـه از سـوى ديـگـر، بـاعـث مشكلات بيـشترى براى انگلستان شد. به همين دليـل (هـارى تـرومـن ) رئيـس جـمـهـور آمـريكا يك بار ديگر بين ايران و انگلستان وساطت كرد و هـيـاءتـى را به سرپرستى (هارى ترومَن ) مشاور خود به تهران فرستاد. وى ضمن ديدار با آيت اللّه كاشانى و دكتر مصدق با پيشنهادهاى ايران به لندن بازگشت دولت انگلستان براى بررسى پيشنهادهاى ايران ، مهرداد سلطنتى و وزير مشاور خود به نام (استوكس ) را به ايران اعزام كرد. وى ضمن ديدار و مذاكره با مقامهاى ايرانى يك طرح هشت ماده اى تهيه كرد، ولى چون طـرح او مـخـالف قـانـون مـلّى شـدن نـفـت بـود، مورد پذيرش ايران قرار نگرفت و او با شكست مـاءمـوريـتـش بـه لنـدن بـازگـشـت . بـه دنـبـال شـكـسـت ايـن مـاءمـوريـت ، دولت ايران ، باقى (297) مـانـده كـاركـنـان انگليسى شركت نفت را از ايران اخراج كرد و روابط دو كشور تيره تر شد.(298)

شكايت انگلستان به شوراى امنيت سازمان ملل

دولت انگلستان كه از راههاى سياسى و ديپلماتيك نتيجه اى نگرفته بود وتهديدات وارعابهاى او هـم خـدشـه اى در اراده مـردم مـسـلمـان ايـران وارد نـكرده بود و در عوض با اخراج باقى مانده كـاركـنـان خـود نـيـز رو بـه رو شـده بـود از ايـران بـه شـوراى امـنـيـت سـازمـان ملل متّحد شكايت كرد.

دليـل انـگـلسـتـان ايـن بـود كـه ايران بر خلاف راء ى تاءمينى ديوان لاهه ، كارمندان انگليسى شـركـت نـفـت را اخـراج كـرده اسـت و ايـن تـوسـل بـه قـوه قـهـريـه در بـرابـر حـقـوق بـيـن الملل است و خواستار اتخاذ تصميم شورا در اين مورد شد. شوراى امنيت ، تاريخى براى جلسه خـود تـعـيـيـن نـمـود واز ايـران درخـواسـت كـرد كـه نـماينده خود را براى شركت در جلسه شورا بفرستد. عدّه اى از اعضاى شورا، شكايت انگلستان را خارج از صلاحيت آن (شورا) مى دانستند، امّا شوراى امنيت ابتدا با اكثريت آرا به صلاحيت خود راءى داده ، سپس مساءله را در دستور كار قرار داد.(299)

مـصدق تصميم گرفت خود در راءس هياءتى در جلسه شوراى امنيت شركت كرده ، از حقوق دولت و ملت ايران دفاع كند. وى در چند جلسه شورا، ضمن شرح تاريخچه نفت ايران و مظالم و مداخله دولت انـگلستان و عمّال او تحت عنوان شركت نفت ايران و انگليس و ارائه اسناد ومدارك دخالت آن كشور در ايران ، اختلاف بين ايران و شركت نفت را يك امر داخلى دانسته ، شورا را فاقد صلاحيت رسـيـدگـى بـه چـنين مساءله اى دانست . پس از اظهارات نماينده انگليس و دكتر مصدق ، شورا در آخـريـن جـلسـه خود بنا به پيشنهاد فرانسه ، نظر به مسكوت ماندن شكايت انگلستان تا اعلام راءى نـهـايى ديوان لاهه مبنى بر صلاحيت خود براى رسيدگى به