تجاوز ارتش سرخ شوروى به گيلان - تاریخ روابط خارجی معاصر ایران نسخه متنی

هـدف از چـنـين سفرى آماده كردن زمينه هاى مقدماتى اجراى قرارداد بود. امّا وقتى كه مردم ايران و كشورهاى ديگر از امضاى چنين قرارداد آگاه شدند، به مخالفت با آن برخاستند. مخالفين داخلى بـه رهـبـرى آيت اللّه سيد حسن مدرس با برپايى تظاهرات نفرت و انزجار شديد خود را نسبت بـه قـرارداد و عـاقـديـن آن ابـراز داشـتـه ، خـواسـتـار عزل و مجازات امضا كنندگان آن شدند.(205)

عـلاوه بـر مـخـالفـتـهاى داخلى ، بعضى از كشورهاى خارجى نيز به محض اطلاع از محتواى چنين قـراردادى ، مـخـالفـت شـديـد خـود را بـا آن ابـراز داشتند. دولتهاى فرانسه و آمريكا كه جزء فـاتـحـان و هـم پـيـمـانان انگلستان در جنگ بودند و آن كشور بدون اطلاع آنها ، چنين امتيازى در ايـران به دست آورده بود، نگرانى و نارضايتى خود را نسبت به آن بيان كردند. فرانسه اين قـرارداد را محروم كردن ايران از استقلال سياسى دانسته و آمريكا نيز از طريق وزير مختار خود در تـهـران بـه مقامهاى ايرانى گوشزد كرد كه از اين به بعد در كنفرانس (صلح ورساى ) از ايران حمايت نخواهد كرد. دولت جديد التاءسيس شوروى نيز معتقد بود كه ايران با امضاى چنين قـراردادى ، سـرنـوشـت خـود را بـه دسـت دولت انـگـلسـتـان سـپـرده و استقلال سياسى اش را از دست داده است .(206)

مـخـالفـتـهـاى شـديـد داخـلى و خارجى سبب شد كه احمدشاه پس از مسافرت هشت ماهه به اروپا، وثـوق الدوله را از نخست وزيرى عزل كرده ، به جاى او حسن پيرنيا(مشيرالدوله ) را به نخست وزيـرى بـرگـزيـنـد. امّا وى نيز در زمان صدارت خود موفق به اجراى قرارداد نشد و اجراى آن هـمچنان مسكوب ماند تا اين كه در زمان نخست وزيرى سيدضياءالدين طباطبايى (كابينه سياه يا كودتا) با تلاشهاى مستمر و پيگير مرحوم آيت اللّه (سيد حسن مدرس ) بطور رسمى لغو شده و به اطلاع انگلستان رسيد.(207)

تجاوز ارتش سرخ شوروى به گيلان

پـس از قـرارداد وثـوق الدوله ـ كـاكـس ، دومـانـع عـمـده بـراى تـسـلط كـامـل انـگـلسـتـان درمـنـاطـق شـمـالى ايـران و قـفـقـاز وجـود داشـت . يـكـى از آنـهـا نـهـضـت جـنـگـل بـه رهـبـرى (مـيـرزا كـوچـك خـان جـنـگـلى ) بـود كـه چـنـديـن سـال در مـقـابـل مـتـجـاوزيـن روسـيـه تـزارى و دولت مـركزى ايران مبارزه كرده بود، و ديگرى نـيـروهـاى انـقـلابـى كـمـونـيـسـت بـودنـد كـه پـس از انـقـلاب ، مـشـغـول سـركـوبـى پـس ‍ مانده هاى رژيم تزارى در روسيه بودند. دولت انگلستان علاوه بر تـسـلط ايـران ، در صـدد بـود كـه مـنـطـقـه قفقاز را نيز تحت سيطره خود داشته باشد.به همين دليل با حمايت از نيروهاى ضد انقلاب وابسته به رژيم تزارى سابق ، و كمكهاى مادى و معنوى از طريق خاك ايران به آنها، قصد داشت سه جمهورى قفقاز (گرجستان ، ارمنستان و آذربايجان ) مـستقل از اتحاد شوروى باشند.(208)

امّا نيروهاى ارتش سرخ پس از مدتى توانستند نـيـروهـاى ضـد انـقـلابـى وابـسـتـه بـه رژيـم سـابـق آن كـشـور را بـه فـرمـانـدهـى ژنـرال (دنـسـتـرويـل ) انـگـليـسـى ، شـكـسـت داده ، جـمـهـوريـهـاى سـه گـانه قفقاز را كه حكومت مـسـتـقـل تـشـكـيـل داده بـودنـد، بـه تـصـرف خـود درآورنـد و چاههاى نفت آذربايجان را كه براى انـگليسيها بسيار ارزشمند بود، در اختيار بگيرند. ضد انقلابيون شوروى پس از اين شكست با تـجـهـيزات خود از طريق دريا به بندر انزلى عقب نشينى كرده و نيروهاى شوروى براى تعقيب آنـهـا وارد خـاك ايـران شـدند و استان گيلان را به تصرف خود درآوردند.

نيروهاى انگليسى و قـزاقـهـاى ايـرانـى كـه در ايـن زمـان بـه دسـتـور مـسـتـشـاران انـگـليـسـى جـهـت سركوب نهضت جـنـگـل در گـيـلان بـه سـر مـى بـردنـد تـا قـزويـن عـقـب نشينى كردند. بلشويكها و چريكهاى جـنـگـل كـه سـالهـا عـليـه نـيـروهـاى تزارى مبارزه كرده بودند، در گيلان اعلام حكومت (جمهورى سوسياليستى ) كردند. امّا ميرزا كوچك خان پس از اين كه از اهداف كمونيستها آگاه شد، از دولت آنها كناره گيرى كرد و هدف (اتحاد اسلام ) را دنبال نمود.(209)

هـر چـنـد دولت شـوروى اعـلام كـرده بود كه پس از سركوب ضد انقلابيون از خاك ايران خارج خـواهـد شـد، امـّا دولت ايـران بـه جـامـعـه مـلل كـه پـس از جـنـگ جـهـانـى اوّل بـه وجـود آمـده بـود، شـكـايـت كـرد. سـرانـجـام جـلسـه مـجـمـع عـمـومـى جـامـعـه مـلل ، جـهـت استماع شكايت ايران تشكيل شد، ولى هيچ گونه تصميمى در اين مورد اتخاذ نكرد و مـنـتـظـر وعـده هـاى شوروى مبنى بر تخليه ايران ماند و از دولت ايران نيز درخواست نمود كه جـريـان بـعـدى امـر را بـه اطـلاع جـامـعـه مـلل