تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی نسخه متنی

قرار داده و در صد گل آلود آردن آب بر مىآيد تا شايد ماهى بگيرد. او كه بدليل سوابق بد خود و قبيله اش نمى تواند راساً اقدامى بنمايد امّا به هر ترتيب در صدد ايجاد اختلاف است خطاب به بنى هاشم مى گويد اى بنى هاشم چنان نباشيد كه مردم تيم بن مره 24يا عدى 25در حق شما طمع كنند. چه امر زمامدارى جز در ميان شما و بدست شما نيست و جز ابوالحسن شايستگى آن را ندارد26. ما را با ابوفضيل چكار؟ بخدا دودى مى بينم كه تنها خون آن را فرو مى نشاند. اى خاندان عبدمناف! (نكته جالب اين است كه نمى گويد بنى هاشم و عبدمناف مى گويد كه جد مشترك بنى هاشم و بين اميه است) ابوبكر را با شما چكار؟ دو ضعيف زبون على و عباس كجايند27؟! و هم او به على مى گويد دست پيش آر تا با تو بيعت كنم اما ذكاوت و آينده نگرى على موقتاً همه نقشه هاى ابوسفيان را نقش بر آب مى كند. على (ع) در پاسخ او مى گويد از اين كار جز فتنه منظورى ندارى.

بخدا براى اسلام جز بدى نمى خواهى ما را به نصيحت تو حاجت نيست28. ابوسفيان چن اين پاسخ را مى شنود سريعاً تغيير عقيده داده از گفتن ما را با ابوفضيل چكار پشيمان شده و با ابوبكر بيعت مى كند. او كه به دليل سابقه اش نمى توان بر قدرت چنگ اندازد زمينه را براى حاكميت قبيله و فرزندانش فراهم مىآورد.

از آنچه گفته شد و با دقت در مباحثات سقيفه شايد بتوان بنتايج ذيل رسيد :

1ـ مسئله امامت و چگونگى تعيين امام اولين بحثى است كه پس از پيامبر اكرم (ص) در ميان مسلمين مطرح شد و همانطور كه ديديم هر چند بعد كلامى قضيه ضعيف است اما به هر حال وجود دارد برخى شرط قريشى بودند را براى امام تعيين مى كنند و جمعى شرائط ديگر را در انتخاب خليفه مهم مى دانند. در مجموع سقيفه زمينه را براى رشد مباحث مربوط به امامت و خلافت آماده مى كند.

2ـ ريشه تفرق و اختلاف در اسلام را بايد در اختلافات قبيله اى و عصبيت هاى قومى قبل از اسلام جستجو كرد. در اين رهگذر اختلافات بين دو قبيله بين هاشم و بين اميه نقش بسيارى دارد29. بصورت كلى نظام قبيله اى و ارزشهاى حاكم بر اين چنين نظامى است كه نقش آفرينى نموده و عليرغم همه تلاشهاى پيامبر (ص) براى از بين بردن اينگونه ارزشها معيار و ملاك اصلى جانشينى پيامبر قرار مى گيرد پس از خلفاى راشدين همچون دوره جاهليت تجديد شده بلكه با شدت بيشترى به حيات خود ادامه مى دهد.

3ـ تجمع سقيفه بين ساعده ريشه در قوميت عربى داشته و ملاك ها و معيارهاى اسلامى كمتر در آن به چشم مى خورد. بررسى مباحثات طرفين گواه اين مدعاست.

4ـ بر خلاف آنچه گفته مى شود و در بعضى كتب آمده است آنچه در سقيفه گذشته نه شورى در مفهوم اسلامى آن بوده و نه شباهتى به آنچه هم اكنون بعنوان شورى رايج است داشته است. حتى با اندكى دقت در مباحثات انجام شده مى توان به اين نتيجه رسيد كه افرادى كه در آنجا گرد آمده بودند نيت و هدفشان شور و مشورت براى انتخاب خليفه نبوده بلكه نوعى سبقت جوئى در احراز پست خلافت پيامبر در آن گردهم آيى مشهود است.

5ـ آنچه در سقيفه گذشته نشانگر اين واقعيت است كه توده مردم نقش مستقيمى در انتخاب خليفه نداشته و