نقش امامت و رهبرى در ايجاد اختلاف و رشد مباحث كلامى - تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی نسخه متنی

نقش امامت و رهبرى در ايجاد اختلاف و رشد مباحث كلامى

اصولاً يكى از مهمترين عوامل ايجاد تشعب در اسلام و على الخصوص در مذهب شيعه مسئله امامت است و به تعبيرى بزرگترين اختلاف ميانه امت خلاف امامت است (1) اولين اختلاف بزرگ تاريخ اسلام بخاطر مسئله ى امامت و در سقيفه بنى ساعده روى داد.

پس از آن نيز اين معضل دائماً به سراغ مسلمين مىآمد و هر از چند گاه آنان را دچار آشفتگى و گرفتار سردرگمى و در مواردى جدائى مى نمود. پس از خليفه اول و دم مدتى (سه روز) بر سر تعيين خليفه سوم اختلاف بود و پس از او در دوران خلافت على بن ابيطالب در مناسب هاى مختلف اين آفت ب سراغ مسلمانان آمد. اصحاب جمل بر سر مقام به منازعه و مبارزه با خليفه وقت پرداختند و پس از آن معاويه بن ابى سفيان كه در پس تجديد قدرت اجدادش بود بهانه ها گرفته و به مبارزه على (ع) آمد. در جنگ صفين و حوادث پس از آن خوارج به مخالفت با على (ع) پرداختند.

دامنه مخالفتشان تا آنجا گسترش يافت كه در مشروعيت امامت و رهبرى على(ع) شك كردند. پس از شهادت على (ع) شيعه به دليل اختلاف بر سر مسئله امامت گرفتار تفرقات متعددى شد. بلكه ديگر گروهها نيز به همين دليل دستخوش تفرقه شدند.

مثلاً در مدت كوتاهى همان خوارج نهروان خود به گروههاى متعدد چون ازارقه و عجارده و نجدات و... تقسيم شده و در بينشان تفرقه ايجاد گرديد. در ميان شيعيان نيز گروههاى مختلفى پيدا شدند. زيديه كيسانيه اماميه و... كه هر يك بنوبه خود به فرق و مذاهبى ديگر تقسيم مى شدند. پس از رحلت هر امام و پيشوائى موضوع رهبرى جامعه مطرح شده و در نتيجه اختلاف پيش مىآيد. هر يك از اين گروهها عقايد خاصى را در رابطه با مسئله امامت مطرح مى كردند (2) در دنباله اين بحث سعى مى شود مهمترين عوامل و مسائل مورد اختلاف در امر امامت بين فرق اسلامى به اجمال و اختصار مورد بررسى قرار گيرد.

1ـ وجوب نصب امام: بطور كلى كليه فرق اسلامى به استثناى چند فرقه كوچك از خوارج همچون ازارقه و اصفريه بر وجوب نصب رهبر براى جامعه اسلامى اتفاق نظر دارند و وجود امامى را براى جامعه مسلمين ضرورى مى دانند. اما در عين حال در اينكه اثبات وجوب نصب امام امرى است نقلى يا عقلى متفق القول نيستند. بطورى كه از اين جنبه مى توان آنان را به سه دسته عمده تقسيم كرد.

الف ـ گروهى كه معتقدند وجوب نصب امام سمعى است و نه عقلى همچون اشاعره و گروهى از معتزله(3) .

ب ـ گروهى كه معتقدند وجوب نصب امام را عقل مى تواند اثبات كند و نيازى به نقل نيست. مهمترين گروه هوادار اين نظر خوارج مى باشند.

ج ـ گروهى كه معتقدند وجوب نصب امام هم از راه عقل و هم از طريق نقل مى باشد كه در اين گروه مى توان از شيعه اماميه و اسماعيليه نام برد.

2ـ جواز امامت مفضول با وجود افضل: پس از به خلافت رسيدن ابوبكر عمر و عثمان با حضور على بن ابيطالب يكى از سوئالاتى كه براى مسلمين مطرح شد اين بود كه آيا با وجود فردى كه از نظر علم و تقوى