تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی نسخه متنی

شجاعت و دلاورى و سابقه در اسلام از ديگران جلوتر است شايسته است فرد ديگرى به خلافت بنشيند؟ به تعبير ساده تر و رايج آن با وجود افضل امامت مفضول مشروع و جايز است؟ فرق مختلف در اين باب نظريات مختلفى عرضه كرده اند.

تقريباً همه فرق اسلامى به اين قول كه على افضل از ساير اصحاب بوده است معتقد و معترفند. چه شيعه و چه اهل سنت و جماعت. دليل اين اعتراف فقط علم و تقوى برتر على نيست بلكه از نظر اهل سنت همين كه على در كودكى اسلام آورد و هيچگاه سرخضوع و خشوع و بندگى در مقابل اصنام خم نكرد در حالى كه ديگر اصحاب و ياران پيامبر در جاهليت زيستند و بت پرستيدند خود بهترين دليل برترى و فضل على نسبت به ديگران است.

هم از اين روست كه علما و فقها و حتى توده مردم از اهل سنت و جماعت وقتى از شيخين و عثمان ياد مى كنند بدنبال نامشان جمله ((رضى الله عنه)) را مىآورند حال آنكه غالباً وقتى از على ياد مى كنند بدنبال نامش لفظ ((كرم الله وجهه)) را مىآورند(4).

به هر حال در تقدم على و افضل بودن او تقريباً تمامى فرق اسلامى متفق القولند.

ليكن آن زمان كه بحث امامت و خلافت مطرح مى شود نظر واحدى ندارند.

بعضى از فرق اسلامى كه عمدتاً در اين گروه بايد از شيعه اماميه ياد كرد معتقدند كه امامت مفضول با وجود افضل شايسته نبوده و جايز نيست. چرا كه به هر حال مفضول در امر هدايت جامعه خود نيازمند راهنما و امامى است كه از او برتر است. همين امر باعث مى شود كه او نيازمند فردى باشد كه آمر او به معروف و ناهى وى از منكر باشد. در نتيجه به غير از اينكه فرد همواره در تصميم گيريها نيازمند افضل مى باشد در چشم مردم نيز بى اعتبار شده نمى تواند با قاطعيت و قدرت جامعه را اداره كند و به تعبيرى مبسوط اليد باشد. از اين رو لازم و ضرورى است كه هدايت و اداره جامعه را افضل به عهده گرفته و با وجود وى مفضول پاى در اين راه نگذارد.5 بعضى گروهها و فرق اسلامى امامت مفضول با وجود افضل را جايز مى دانند و معتقدند كه در مقاطعى از زمان ممكن است مصلحت ايجاب نمايد افضل گوشه نشين شده و مفضول زمام امور را در دست گيرد. خلافت ابوبكر را شاهد اين مدعا آورده مى گويد شرائط اجتماعى پس از حيات پيامبر به گونه اى بود كه على با وجود فضل و برترى نسبت به ابوبكر مى بايست گوشه نشين مى شد. چه على مجاهدتهاى فراوانى براى تحقق اسلام كرده و تعداد بسيارى از مشركين قبائل مختلف عرب را به قتل رسانده بود.

بدليل حاكميت فرهنگ قبيله اى و احتمال انتقام اگر على به حكومت مى رسيد چه بسا جامعه دچار تشتت و از هم پاشيدگى شده و اسلام به خطر مى افتاد. اما ابوبكر پيرمردى بود كه در ميان قريش و ساير قبائل عرب از مجبوبيت و نفوذ برخوردار بدو. و يارغارو از اصحاب نزديك پيامبر نيز به شمار مىآمد