تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی نسخه متنی

دارد. معمولاً در ئئولوژى صحبت از خداست و يا آنرا به عنوان علمى مى شناسند كه از الوهيت بحث مى كند.(3)شايد بتوان تئولوژى را در فارسى به ((لاهوت شناسى)) ترجمه كرد. طبعاً تئولوژى در چنين مفهومى شمول كلام اسلامى را نخواهد داشت. البته اين واقعيت را نمى توان ناديده گرفت كه در تئولوژى مذاهبى چون مسيحيت هر چند بحث خداشناسى محور اصلى انى علوم را تشكيل مى دهد ; اما در حاشيه اين موضوع ساير مباحث مرتبط با آن نيز مطرح مى شود.

قبل از آنكه به بررسى تاريخ علم كلام و چگونگى رشد مذاهب و فرق كلامى در اسلام بپردازيم ضرورت دارد اصل اين مفهوم و اصطلاح را توضيح دهيم.

كلام يعنى چه و منظور از علم كلام چيست؟ كلم در لغت به معنى زخم زندن جرح وارد كردن است(4)كلم و كلم و كلمه به معنى سخن حرف معنى دار خطبه و قصيده نيز بكار رفته است. (5)كلام به معنى سخن و حرف استعمال شده است (6). اما در اصطلاح كلمه و كلام معانى و مفاهيم مختلف و متعدد دارند. كلمه و مشتقات آن در قرآن مجيد در بيش از هشتاد موضوع استفاده شده و معمولاً در مفاهيمى چون حرف سخن مفهوم آيه نشانه پيامبر (مسيح) كلام خدا كلمه ى طيبه. كلمه ى خبيثه كلمه ى باقيه اسمات و... بكار رفته است. اما به نظر نمى رسد علم كلام اسلامى ماءخوذ از اين مفاهيم بكار گرفته شده ى در قرآن باشد. از معنى و استعمال لغوى اين لفظ كه بگذريم در ديدگاه علماى اسلام علم كلام علمى است كه اصول اعتقادى را با مبانى منطقى اثبات مى نمايد; البته اختلافاتى در جزئيات اين تعريف وجود دارد. اين اختلافات بيشتر متوجه موضوع و محتواى اين علم است. مثلاً معتزله موضوع علم كلام و مسائل اصلى مطروحه در آن در پنج اصل تنظيم مى كنند. توحيد و صفات عدل وعده و وعيد منزلت بين المنزلتين و امر به معروف و نهى از منكر. شيخ طوسى عالم بزرگ شيعى موضوع علم كلام را تكليف قرار داده و مسائل مهمى كه علل يا معاليل آثار و نتايج عمل كردن به تكليف يا سرپيچى از آن است را در چهار بخش مورد بحث قرار مى دهد.

توحيد و اثبات صفات ماهيت كلام خداوند تشريع كه راهنماى تكليف است سوم وعده و وعيد كه نتيجه برانگيختن انبياء الهى است و چهارم بپا داشتن حكومت مذهبى و عدل اسلامى براى اجراى شرع و نتايج حاصل