یازده رساله فارسی نسخه متنی

| 497 |

اما آن كه گفتيم قوس ضلع اين شكل ( قوس 24 درجه ) قوس ميل كلى است
بيانش اين است كه معدل النهار دائره
عظيمه اى است كه منطقه حركت اولى است و دو قطب آن دو قطب عالم است كه ستاره جدى در قرب قطب شمالى آن
قرار دارد و نقطه متقاطر آن قطب جنوبى است
و آن را دائره اعتدالين و دائره استواى سماوىنيز گويند و
فصل مشترك بين اين دائره و بين سطح ارض را خط استوا گويند و اين استواى زمينى است .

و دائره منطقة
البروج كه آن را دائره شمسيه نيز گويند عظيمه اى است كه منطقه حركت ثانيه است و آن را دائره اوساط
بروج نيز گويند از جهت آن كه بر وسط بروج مى گذرد
و آن را دائره بروج نيز خوانند از براى آن كه قسمت
بروج اولا بر آن نموده اند
و آن را فلك بروج نيز دانند چه در فن هيئت و نجوم فلك بر دوائر اطلاق مى
شود
و آن را منطقه ثوابت نيز گويند
و وجه تسميه آن بدائره شمسيه اين است كه مدار شمس است و هيچگاه
شمس از سطح او خارج نمى گردد و به تعبير فنى هيچگاه او را عرض نبود .

منطقه البروج در سطح معدل النهار
نيست
بلكه يكديگر را در دو نقطه متقابل تقاطع مى كنند و چون هر دو عظيمه اند
همديگر را بدان دو نقطه
متقابل كه محل تقاطع ايشانند
تنصيف مى نمايند و بعكس دوائر متناصفه در سطح كره نيز از دوائر عظام
اند چنانكه در شكل دوازدهم و سيزدهم مقاله اولى اكرثاوذوسيوس مبرهن شده است .

و آن دو نقطه را دو نقطه
اعتدال گويند يكى را نقطه اعتدال ربيعى و رأس حمل
و ديگرى را نقطه اعتدال خريفى و رأس ميزان.

نهايت
دورى آن ها را از يكديگر ميل كلى مى نامند
يعنى ميل آن دو
از هر يك از دو نقطه تقاطع شروع مى شود تا
بدان غايت مى رسد و ميل هاى ديگر كه ميان او و هر يك از دو نقطه اعتدال اند ميول جزئيه اند .

از تقاطع
دو عظيمه نامبرده لاجرم ميل كلى در هر دو جانب معدل نهار اعنى جهت شمال و جهت جنوب تحقق مى يابد .

جانب
شمال آن
آن نقطه اى است از منطقة البروج كه رأس سرطان است و آن را نقطه انقلاب