یازده رساله فارسی نسخه متنی

| 555 |

و آخر وقت عصر را وقتى معين فرمود كه سايه دو برابر شاخص شود و آن وقتى است كه ارتفاع خورشيد از افق
قريب بيست و شش درجه است
پس مقدار ارتفاع خورشيد را نصف كرد و نصف آن را وقت فضيلت ظهر قرار داد و نصف
باقى را هم تقريبا نصف كرد و آن را وقت فضيلت عصر قرار داد .

و رسم اهل حساب است كه خالص و كامل هر چيز
را اصل و مبدأ قرار مى دهند مثلا در اندازه گرفتن نور
نور ماه را واحد قرار دادند در شب چهاردهم كه
ثابت است نه شبهاى ديگر
و براى واحد وزن آب خالص مقطر اختيار كردند
حضرت پيغمبر هم بلندترين روزها
را در شهرى كه خورشيد اول ظهر به غايت ارتفاع مى رسد يعنى نود درجه مبدأ قرارداد و روزهاى ديگر ضابطه
ندارد
و از اينها دانسته شد كه اگر در بلاد ما هم ديوارى به سمت نصف النهار بسازند سايه در اول ظهر
از آن معدوم مى شود در همه فصول .

ولى اگر شاخص به صفت مذكور نباشد مثلا مخروطى منتصب بر سطح زمين باشد
در اين صورت هر چند در هنگام رسيدن شمس به دايره نصف النهار شاخص هم در سطح آن دايره است وليكن انعدام
ظل آن فقط اختصاص دارد به آفاقى كه شمس در وقت وصول به دائره نصف النهار به سمت رأس آنها برسد و گرنه
هيچگاه و در هيچ افقى ظل شاخص مخروط در هنگام وصول شمس به دايره نصف النهارمنعدم نمى شود بلكه به
غايت قصر منتهى مى گردد و دوباره به تزايد مى گرايد لذا اين ظل بعد از نقص رافيى ء مى نامند كه به معنى
رجوع است .

ابوريحان بيرونى در رساله افراد المقال فى امر الظلال ( ص 8 ) در ترغيب و تحريص بر مراقبت ظل
براى اقامه صلوة
كلامى شريف از ابودرداء روايت كرده است كه : روى عن ابى الدرداء انه قال : ان شئتم لا
قسمن لكم ان احب عبادالله الى الله الذين يرعون الشمس والقمر و النجوم و الاظلة الذكر الله و پس از
نقل كلام ابودرداء در بيان اظله كه در ذيل گفتارش آمده گويد : يعنى الفيى ء فانه بفضل التفكر فى خلق
السموات و الارض واستعماله فى التوحيد و فى اوقات العبادة