یازده رساله فارسی نسخه متنی

| 558 |

يعنى تانژانت كه مساوى شعاع كره گردد خواص ظل استنباط كردند و جداولى براى ظل و جيب مرتب ساختند تا
مقدار زوايا را در مقابل هر جيب و ظل بدانند .

جداولى مثلثاتى كه اسلاميان بكار مى بردند از قوس و
زاويه صفر درجه تا نود درجه
دقيقه به دقيقه بامقدار حقيقى جيب و ظل ترتيب يافته بوده اند و هنوز آن
جداول در زيجات سابق بكار مى آيند تا زمانى كه لگاريتم اختراع شد اروپائيان آن جداول را با لگاريتم
مرتب ساختند و اكنون در دست مردم متداول است .

پس معلوم شده است كه ظل از مسجد مدينه بيرون آمد و به
دست ابوالوفاء رسيد و از وى به همه جهان منتشر گشت .

اروپائيان ابوالوفاء را به همين شكل ظلى مى
شناسند.

و از آنچه معروض داشته ايم علت تقسيم ظل به اقدام نيز معلوم شده است يعنى اين كه در كتب رياضى
نجومى اجزاى مقياس را به هفت قسم يا به شش قسم و نيم تقسيم مى كنند و آن اقسام را اقدام مى گويند و ظل
آن را ظل اقدام
علت آن اين است كه هر گاه كسى بخواهد معلوم كند كه ظل هر شيى ء مثل آن شده است يا نه
ظل قامت خود را معتبر دارد و طول شخص معتدل القامه شش قدم و نيم تا هفت قدم است و دانستى كه حضرت
پيغمبر بلندى ديوار مسجد را براى تعيين اوقات به اندازه قامت انسان مقرر داشت .

از تبديل ظل به مماس
اولا
و از تغيير دادن غربيها كلمه ظل را به واژه تانژانت لغت فرانسه ثانيا
موجب شده است كه ظل و
مسائل آن را از غرب بدانند و حال آنكه معلوم شده است كه اصل مسائل رياضى ظل از مسجد مدينه بيرون آمد و
بدست ابوالوفاء رسيد و از وى به همه جهان منتشر گشت يعنى عمل پيغمبر خاتمصلى الله عليه و آله و سلم در
بناى ديوار مسجد مدينه
الگوى رهنمون استنباط و اختراع ظل شده است .