یازده رساله فارسی نسخه متنی

| 568 |

كسور را استعمال مى كنند
و جهت ديگر اين كه از ديگر اجزاى قطر يعنى 120 كسور تسعه سواى سبع و تسع
صحيح
بيرون مى آيد .

علامه خفرى را در شرح تذكره خواجه در اين مقام كلامى مفيد است كه دفع دخل اعتراضى در
پيرامون نسبت محيط و قطر است
در اينجا بياوريم تا بعضى از شبهت هارا بزدايد
وى گويد :

ثم ان القسى
يعتبر بحسب اجزاء المحيط
والأوتار يعتبر بحسب اجزاء القطر و اليس يلزم من ذلك خلل فى معرفة اوتار
القسى بسبب تجزية القطر باجزاء هى اكثر عددا و اقل مقدارا من الاجزاء التى تقتضيها النسبة المذكورة
بين المحيط و القطر
و ان اريد معرفة اوتار القسى و جيوبها بالأجزاء المحيطية سهل تحصيلها لأن نسبة
القطر الذى تقتضيه تلك النسبة و هو القطر الحقيقى الى القطر الموضوع كنسبة الوتر الذى يخرجه الحساب
باعتبار تلك النسبة لقوس ما و هو الوتر الحقيقى لها الى الوتر الموضوع لها فاذا ضرب القطر الحقيقى
الذى هو الأول من هذه الاربعة المتناسبة فى الوتر الموضوع الذى هو الرابع و قسم الحاصل على القطر
الموضوع الذى الثانى خرج الثالث الذى هو المطلوب و هو الوتر الحقيقى
و هكذا الحال فى تحصيل الجيوب
الحقيقى .

صورت نسبت گفتارش چنين است و همچنين اگر بجاى وتر جيب را معمول بداريم و خلاصه مضمون
گفتارش اين كه از قسمت قطر بر اين وجه موضوع ( 120 ) در مقصود خللى پيدا نمى شود چه نسبت قطر به اجزاء
محيطيه كه 11 6 114 است و قطر حقيقى است
با قطر به اجزاء قطريه كه 120 است و قطر موضوع است
چون نسبت وتر
با جيب باجزاء محيطيه است كه وتر و جيب حقيقى است
با وتر و به جيب به اجزاء قطريه كه موضوع است .

و غرض
از وضع جداول اين است كه به ازاء هر قوسى وتر يا جيب آن قوس در آن جدول وضع كنند تا هر يك از وتر يا جيب
و قوس از آن ديگر معلوم كنند كه در موقع عمل گاهى قوس را مجيب كنند و گاهى جيب را مقوس و همچنين در سهم

و ظل هر چند در اعمال نجومى حاجت به سهم بسيار اندك است علاوه اين كه از جدول جيب