یازده رساله فارسی نسخه متنی

| 585 |

است
به عنوان نمونه در اوائل منطق اشارات ( ص 11 چاپ سنگى ) در بيان اكتساب مجهول از معلوم گويد ( نقل
بترجمه ) : گاهى شى ء از طريق تصور به آن مجهول است پس معناى آن تصور نمى شود تا اينكه شناخته گردد مثل
ذوالاسمين و منفصل
و گاهى از جهت تصديق به آن مجهول است تا اين كه آموخته گردد
مثل اينكه قطر قوى بر
دو ضلع قائمه اى است كه وتر آن است .

ذوالاسمين يكى از اشكال هندسى است و آن شكل سى و سوم مقاله دهم
اصول اقليدس است
خط مركب از دو خط متبائن در طول و منطق در قوه اصم است و آن را ذوالاسمين نامند ( نقل
بترجمه ) و ذوالاسمين شش قسم است
در صدر دوم مقاله مذكور اصول تعريف شد و پس از آن طريق تحصيل هر يك
به برهان هندسى بيان گرديد .

و همچنين منفصل نيز يكى از اشكال هندسى است و آن شكل هفتادم همان مقاله
فوق است
هر گاه يكى از دو خط متبائن در طول و منطق در قوه از ديگرى جدا گردد
باقى اصم است و آن را
منفصل نامند .

و منفصل نيز شش قسم است
درصدر سوم مقاله نامبرده تعريف شد و بعد از آن راه بدست آوردن
يك يك عنوان شد .

آن كه شيخ فرمود([ : قطر
قوى بر دو ضلع قائمه اى است كه وتر آن است]( اين مطلب همان شكل
عروس است كه مربع وتر قائمه مساوى مجموع مربع دو ضلع قائمه است
و از همين بيان قوى باصطلاح هندسى در
كتب قدما بخوبى دانسته مى شود كه گفت : وتر زاويه قائمه مثلث قوى بر آن دو ضلع ديگر مثلث است يعنى مربع

آن مساوى مجموع مربع اين دو است
و قوه خط مربع او است كه آن خط بروى محيط است .

وتر قائمه را باين علت
قطر ناميده است كه چون زاويه قائمه در محيط دائره واقع شود وتر آن قطر دائره خواهد بود .

چنان كه از
شكل سى ام مقاله سوم اصول اقليدس استفاده ميگردد .

خواجه طوسى در شرح آن فرمود : مثلا هر گاه يكى از دو
ضلع چهار باشد و ديگرى سه
قطر پنج خواهد بود
چه مربع او بيست و پنج است كه مساوى مربع هر دو ضلع ( 16 و
9 ) است .

( نقل بترجمه ) .