قرآن در قرآن نسخه متنی

متشابه بخش ديگرى از آن معرفى شده است .

در جايى كه همه قرآن محكم معرفى شده ، آمده است :

(الَّر كِتابٌ اُحْكِمَتْ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكيمٍ خَبيرٍ)^61 الر، اين كتابى است كه آياتش استحكام يافته ، سپس تشريح شده و از نزد خداوند حكيم و آگاه (نازل گرديده ) است .

مـنـظـور آن است كه همه آيات قرآن از استوارى و خلل ناپذيرى بهره مند و بطلان ناپذير است .^62 درجايى هم كه همه آيات ، متشابه معرفى شده ، آمده است :

(اَللّهُ نـَزَّلَ اَحـْسـَنَ الْحـَديـثِ كـِتـابـاً مـُتـَشـابـِهـاً مـَثـانـِىَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ...)^63 خـداونـد بـهـتـرين سخن را نازل كرده ؛ كتابى كه آياتش (در لطف و زيبايى و عمق محتوا) همانند يـكـديـگر است ، آياتى مكرّر دارد (با تكرارى شوق انگيز) كه از شنيدن آياتش لرزه بر اندام كسانى مى افتد كه از پروردگارشان مى ترسند.

منظور متشابه بودن تمامى قرآن از لحاظ روش و نيز بيان حقايق و هدايت مردم به حق مى باشد. مـيـان ايـن اِحـكـام و تـشـابـه تـقـابلى وجود ندارد و همه آيات از يك نظر، محكم و از نظر ديگر، مـتـشابهند. اما در تقسيم ديگر ـ كه ابتداى بحث به آن اشاره شد ـ اين دو وصف ، هر كدام مربوط بـه جـزئى از آيـات اسـت كه ديگرى قسيم آن محسوب مى شود. آيه اى كه به اين تقسيم اشاره دارد آيه ذيل است :

(هـُوَ الَّذِي اءَنـْزَلَ عـَلَيـْكَ الْكـِتـَابَ مِنْهُ اَّيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ اءُمُّ الْكِتَابِ وَاءُخَرَ مُتَشَابِهاتٌ فَاءَمَّا الَّذِيـنَ فـِي قـُلُوبـِهـِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَاءْوِيلِهِ وَمَا يـَعـْلَمُ تَاءْوِيلَهُ إِلا اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ اَّمَنَّا بِهِ كُلُّ مِنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلا اءُولُوا الْأَلْبَابِ)^64 او كـسـى اسـت كـه ايـن كـتـاب (آسـمـانـى ) را بـر تـو نـازل كـرد كـه قـسـمـتـى از آن ، آيـات (محكم ) (صريح و روشن ) است كه اساس اين كتاب مى بـاشـد و قـسـمـتـى از آن (مـتـشـابـه ) اسـت . امـا آن هـا كـه در قـلوبـشـان انـحـراف اسـت ، بـه دنبال متشابهاتند تا فتنه انگيزى كنند (و مردم را گمراه سازند) و تفسيرى (نادرست ) براى آن مى طلبند، درحالى كه تفسير آن ها را جز خدا نمى داند. و راسخان در علم مى گويند: ما به همه آن ايـمـان آورديـم ؛ هـمـه از طـرف پـروردگـار مـاسـت . و جـز صـاحـبـان عقل ، متذكر نمى شوند.

دراين تقسيم ، آيات محكم آياتى هستندكه معناى روشنى دارند و نمى توان معانى ديگرى از آن ها نتيجه گرفت . اين آيات (امّ الكتاب ) ـ يعنى : آيات مادر ـ هستند؛ يعنى : درست همان گونه كه طـفـل بـه مـادر رجـوع مـى كـنـد و مـادر، مـرجـع فرزند است يا شهرهاى بزرگ ـ امّالقرى ـ مرجع شهرهاى كوچك تر محسوب مى شوند، آيات محكم نيز مرجع آيات متشابه مى باشند و براى درك مدلول و مفهوم درست آنها، بايد از آيات محكم كمك گرفت .

آيـات مـتـشـابـه نـيـز، آيـاتـى هـسـتـنـد كـه بـر چـنـد مـعـنـا قـابـل حـمـل مـى بـاشـنـد.

آيـات مـتـشـابـه بيش تر درباره امور معنوى است . اين امور با الفاظ قـابل بيان نيستند، ولى چون زبان قرآن همين زبان بشرى است ، از اين رو، آن موضوعات لطيف و مـعـنـوى بـا عباراتى بيان شده اند كه بشر براى موضوعات مادى وضع كرده است و همين امر سـبب شده كه برخى در فهم آنها اشتباه كنند. براى جلوگيرى از فهم نادرست اين آيات ، بايد از آيـات مـحـكـم كـمـك گـرفـتـه شـود؛ در غـيـر ايـن صـورت ، احتمال گمراهى وجود خواهد داشت .

به عنوان مثال ، قرآن مى خواهد از حقيقتى كه واقعيت آن درك محضر الهى است ، نام ببرد. به همين جهت ، اين معنا را در قالب الفاظ ذيل ريخته و فرموده است :

(وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌَ اِلى رَبِّها ناظِرَةٌ)^65 در آن روز، چهره هايى خرّم و شاداب است . آن ها به پروردگار خود نظر مى كنند.