هدایت و ابعاد آن نسخه متنی

الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلا يَظُنُّونَ )(123)

آنها گفتند چيزى جز همين زندگى دنياى ما، در كار نيست ، گروهى از ما مى ميرند و گروهى جاى آنـهـا را مـى گـيرند و جز طبيعت و روزگار ما را هلاك نمى كند! آنان به اين سخن كه مى گويند علمى ندارند، بلكه تنها حدس مى زنند (و گمان بى پايه دارند).

يكى از مظاهر پيروى از گمان ، اطاعت بى چون و چرا از اكثريت است . قرآن مجيد به گونه اى زيبا اين واقعيت را ترسيم كرده است .

(وَإِن تـُطـِعْ اءَكـْثـَرَ مـَن فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ اللّهِ إِن يَتَّبِعُونَ إِلا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلا يَخْرُصُونَ )(124)

اگـر از بـيشتر كسانى كه در روى زمين هستند پيروى كنى ، تو را از راه خدا گمراه مى سازند، (زيرا) آنها تنها از گمان پيروى مى كنند و تخمين و حدس (واهى ) مى زنند.

شهيد مطهرى (ره ) در تبيين اين مساءله مى فرمايد:

...همانطور كه انسان طبعاً به سوى تقليد از ديگران كشيده مى شود، طبعاً به سوى اكثريت نيز كشيده مى شود، و قرآن مخصوصاً همان چيزى را كه انسان طبعاً به سوى آن كشيده مى شود انتقاد مـى كـنـد، مـى فـرمـايـد: (اگـر اكثر مردم زمين را پيروى كنى تو را از راه حق منحرف مى كنند) دليـلش ايـن اسـت كـه اكـثـر مـردم پـيـرو گـمـان و تـخـمـيـن انـد، نـه پـيـرو عقل و علم و يقين و به تارهاى عنكبوتى گمان خودشان چسبيده اند.(125)

ج ـ ارتـكـاب گـناه : از ديدگاه قرآن ، انجام گناه نيز سبب گمراهى است ؛ زيرا هدايت الهى به كـسـانـى سـود مـى رسـانـد كـه فـطـرت خـود را سـالم نـگـه داشـتـه بـاشـنـد و آيـيـنـه دل آنها زنگار نگرفته باشد. در اين صورت مطابق فطرتش كه الهام خير و شر به او شده ، خـوبـى و سـودمـنـدى هـدايت را نيز درك مى كند. ولى اگر گرد و غبار گناه سبب شود كه بكلى آيـيـنه دلش سياه شود ديگر توان درك اين حقيقت را از دست مى دهد و هيچ گاه در فكر بهره مندى از هـدايـت نـيـست . قرآن مجيد در آيات فراوانى به اين حقيقت اشاره فرموده و گناهانى چون كفر، شـرك ، تـكـذيـب آيات الهى ، تكذيب قيامت ، دروغ بستن بر خدا، كشتن پيامبران و ارتداد را سبب بـسته شدن راه هدايت به دل انسان دانسته است .(126) مثلاً در مورد تكذيب قيامت و قرآن و پيامد آن كه نشستن زنگار بر دل است مى فرمايد:

(الَّذِيـنَ يـُكـَذِّبـُونَ بِيَوْمِ الدِّينَِ وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلا كُلُّ مُعْتَدٍ اءَثِيمٍَ إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ اَّيَاتُنَا قَالَ اءَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينََكَلا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ)(127)

هـمـان هـاكـه روز جزا را انكار مى كنند. تنها كسى آن را انكار مى كند كه متجاوز و گناهكار است ! (همان كسى كه ) وقتى آيات ما بر او خوانده مى شود مى گويد: (اين افسانه هاى پيشينيان است !) چنين نيست كه آنها مى پندارند، بلكه اعمالشان چون زنگارى بر دلهايشان نشسته است .

پـيـداسـت كـه ايـن گناهان كه خود زنگ دلشان شده مانع ادراك حق توسط اينان مى شود و اينان نـمـى تـوانـنـد از ديگر هدايت هاى الهى ـ چه هدايت هاى عقلى و چه هدايت هاى رهبران الهى ـ بهره جويند.

در آيه ديگر نيز به صراحت ازعدم تاءثير هدايت بر كسانى كه ابتدا متذكر آيات الهى شده و سپس خود از آن اعراض كرده اند سخن به ميان آمده است :

(وَمـَنْ اءَظـْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِاَّيَاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِيَ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ اءَكـِنَّةً اءَن يـَفـْقـَهـُوهُ وَفـِي اَّذَانـِهـِمْ وَقـْراً وَإِن تـَدْعـُهـُمْ إِلَى الْهـُدَى فـَلَن يـَهـْتـَدُوا إِذاً اءَبـَداً )(128)

چـه كـسـى سـتـمكارتر است از آن كس كه آيات پروردگارش به او تذكر داده شد، و از آن روى گـردانـد، و آنـچـه را بـا دسـت هـاى خـود پـيـش فـرسـتـاد فـرامـوش كـرد؟ مـا بـر دل هـاى ايـنـهـا پـرده هـايـى افـكنده ايم تا نفمند؛ و در گوش هايشان سنگينى قرار داده ايم (تا صـداى حـق را نـشـنـونـد)! و از ايـن رو اگر آنها را به سوى هدايت بخوانى ، هرگز هدايت نمى شوند!