عقل ، هدايتگر درونى - هدایت و ابعاد آن نسخه متنی

هدايت منحصر در هدايت خداوند گرديده و گوياى آن است كه هر چه به جز هدايت الهى ، نام هدايت به خود گيرد جز ضلالت چيزى نخواهد بود.

(قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَى )(137)

بگو: هدايت ، تنها هدايت الهى است .

آيـه اى نـيـز كـه بـه زبـان حـصـر هـمـه خـيـرات عـالم را در انـحـصـار خـداونـد مـتـعـال مـى دانـد و مـى فـرمـايـد: (بـِيـَدِكَ الْخَيْرُ)(138) ناظر به همين واقعيت نيز مى بـاشـد، زيـرا از جـمله خيراتى كه به همه موجودات و از جمله انسان مى رسد مساءله هدايت شدن به سوى كمال مى باشد.

مـسـاءله هـدايـتـگـرى بـالاصـاله خـداونـد مـتـعـال و هـدايـتـگـرى تـبـعـى ديگر هدايتگران در آيه ذيل به خوبى نمودار گشته است زيرا خداى متعال درباره پيامبر اكرم (ص ) (و يا طبق نظرى ، درباره قرآن مجيد) مى فرمايد:

(يـَهـْدِي بـِهِ اللّهُ مـَنِ اتَّبـَعَ رِضـْوَانـَهُ سـُبـُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ )(139)

خداوند به بركت او، كسانى را كه از خشنودى خدا پيروى كنند به راههاى سلامت ، هدايت مى كند و به فرمان خود، از تاريكى ها به سوى روشنايى مى برد؛ و آنها را به راه راست رهبرى مى نمايد.

وسائطى را كه خداوند براى هدايت انسان در بُعد هدايت تشريعى قرار داده است مى توان در دو گـروه ، يعنى هدايتگران درونى و بيرونى تقسيم نمود كه در اينجا به شرح اين دو گروه مى پردازيم .

عقل ، هدايتگر درونى

عـقـل ، مـوهـبـت الهـى و مـشـعل فروزانى است كه در وجود انسان تعبيه شده و انسان با توجه به نـداهـاى روشـنـگـرانـه آن مـى تـوانـد راه را از چـاه تـشـخـيـص دهـد. در فـرهـنـگ قرآنى نيز به عـقـل اهـمـيـت فـراوانـى داده شـده اسـت . هـمـه آيـاتـى كـه انـسـان را بـه تـعـقـل فـرا مـى خـوانـد(140) و يـا بـه سـرزنـش كـسـانـى مـى پـردازد كـه تـعـقـل نـمـى كـنـنـد(141)، بـيـانـگـر هـمـيـن مـطـلب اسـت كـه در سـايـه تـعـقـل و تفكر، هدايت نصيب انسان مى شود و از گمراهى نجات خواهد يافت . حسرت گمراهان در روز قيامت نيز به همين است كه چرا از چراغ عقلشان بهره نگرفته و زندگى در تاريكى را بر نور ترجيح داده اند. آنان در اعتراف خود مى گويند:

(وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ اءَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي اءَصْحَابِ السَّعِيرِ )(142)

و مى گويند: اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقل مى كرديم ، در ميان دوزخيان نبوديم .

در روايـات نـيـز بـه هدايتگرى عقل تصريح شده و در كنار هدايت پيامبران قرار گرفته است . امام موسى كاظم (ع )مى فرمايد:

(اِنَّ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حُجَّتَيْنَ، حُجَّةٌ ظاهِرَةً وَ حُجَّةٌ باطِنَةٌ، فَاَمَّا الظّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَالاَْنْبِياءُ وَ الا ئِمَّةُ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، وَ اَمَّا الْباطِنَةُ فَالْعُقوُلُ)(143)

خداوند دو حجت بر مردم دارد، حجتى ظاهرى و حجتى باطنى ، حجت ظاهرى همان رسولان و پيامبران و امـامـان عـليـهـم السـلام مـى بـاشـنـد و حـجـت بـاطـنـى ، عقل هاى مردم است .

در مـورد هـدايـتـگـرى عـقـل ، تـوجـه بـه ايـن نـكـتـه لازم اسـت كـه هـر چـنـد در هـدايت بشر عنصر عـقـل لازم اسـت و حـتـى بـدون وجـود آن ، هـدايـت هـاى پـيـامـبـران نـيـز كـارساز نخواهد بود و اين عـقـل اسـت كـه انـسـان را بـه پيروى از هدايت هاى آنان فرا مى خواند، امّا همانگونه كه قبلاً نيز مـتـذكـر شـديـم ، هـدايت هاى عقل هرگز براى انسان كافى نيست و نياز به هدايت هاى برونى را برطرف نخواهد كرد.

پيامبران ، هدايتگران برونى

پـيـامـبـران مـشعلدار هدايت بشر به سوى صراط مستقيم عبوديت و بندگى بوده اند. آنان پس از آنـكـه خود مورد تفضل الهى قرار گرفته و هدايت شده اند، به مقام هدايتگرى بشر برانگيخته شده اند:

(رُسـُلاً مـُبـَشِّرِيـنَ وَمـُنذِرِينَ لِئَلا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ