درآمد - وضوی پیامبر نسخه متنی

درآمد

تاريخ اختلاف مسلمانان در مساءله وضو(عوامل و انگيزه ها)
بخش اول :وضو در روزگار پيامبر(ص ) و خليفگان .

آيا درباره وضو دو تشريع وجود دارد؟ آغاز اختلاف در وضو

اختلاف چگونه آغاز شد؟

اختلاف كى آغاز شد؟

آغازگر كه بود؟

از طرفهاى اختلاف چه جايگاهى دارند؟

آيا طرفهاى اختلاف نقاط اشتراكى هم دارند؟

نقاط اختلاف در مساءله وضو چيست ؟

زمينه

برخى مى پرسند كه چرا با آن كه منابع استنباط حكم شرعى يعنى كتاب , سنت و اجـمـاع از ديـدگـاه مـذهبهاى فقهى اسلامى يكى است , اين مذاهب در احكام فقهى با يكديگر
اختلاف نظر دارند.

آيـا اين اختلاف مى تواند به تفاوت نظر مذهبها در تعريف اين ادله و منابع شرعى وچگونگى دلالت
آنـهـا و يـا بـه ترديد در حجيت قياس , استحسان , استصلاح , عرف وهمانند آن بازگردد , يا اينكه
سـرچـشـمه اش تفاوت و گوناگونى ديدگاههاى مذاهب درباره نتايج اصل عملى و دليل لفظى
است ؟ و يا خاستگاهش گرايشهاى فردى و فشارهاى سياسى است ؟
بـى گمان همه آنچه ياد شد در پديد آمدن اين اختلاف تاءثير نهاده و هريك از اينها پاره اى از علت
اسـت , نـه هـمـه آن , مـاهم در پى فراهم آوردن پاسخى براى هر يك از اين پرسشهانيستيم .

آنچه
برايمان اهميت دارد و همه دست اندركاران را بدان مى خوانيم اين است كه فقه را بر پايه شيوه هاى
نـويـن بررسند و تحقيق و پژوهش خويش را در دايره نقد و بررسى متون دينى و اندازه دلالت آنها
مـحـدود نـكـنـنـد و از جـسـتن ريشه هاى مساءله و يافتن اوضاع و شرايطى كه هر متنى را در بر
مـى گـيرد دور نمانند, چه , بررسى فقه و احكام آن همراه بادر نظر گرفتن همه اوضاع و شراي
ط تـاريـخى , سياسى , و اجتماعى , يگانه راه براى يك پژوهش علمى است كه از رهگذر آن مى توان به
شناخت حقيقت رسيد.

الـبـته در اين ميان , جدى بودن در جست و جو و پاس داشتن امانتدارى علمى ,مى طلبد كه همه
ديـدگاهها و نظريه هايى كه در مذهبهاى گوناگون وجود دارد بررسى شود, تا نگاه خويش را از
زاويه اى بسته فراتر بريم و بيرون از اين چهارچوب بسته افقى گسترده تر را بنگريم , چه , نگاه بسته
و نبود آزادانديشى درهاى تفاهم و پيوند انديشه هارا مى بندد و درنتيجه ما را از چيدن ميوه شيرين
ارتباط و گفت و گو با ديگران بى بهره مى كند.

ايـنـك يـكى از مسائل مهم عبادى را فراروى داريم و مى خواهيم آن را بروشنى موردبررسى قرار
دهـيـم تـا از رهـگـذر آن , گـسـتـره و ماهيت اختلاف در مصداقى معين آشكارشود و شايد هم ,
نـشـانه هاى صورت اختلاف در ان مساءله پديدار گردد.

اين مساءله مهم عبادى چيزى نيست جز
چگونگى وضوى پيامبر(ص ) .

چگونه درباره مساءله اى چنين با اهميت در ميان مسلمانان اختلاف پديد آمد؟
چـرا در امرى چونان وضو اختلاف شد, امرى كه پيامبر در مدت بيست و سه سال هر روزه چندين
بار در برابر ديدگان مسلمانان انجام مى داد؟
وضـو, يـعـنى همان عملى كه پيامبر(ص ) بر آن تاءكيد ورزيد و آن را شرط درستى نمازى كه خود
ستون استوار دين است دانست و فرمود: لا صلاة الا بطهور ((42)) والوضوء شطر الايمان ((43))
وضـو مـسـاءلـه اى اسـت عـبادى كه پيامبر(ص ) در برابر ديدگان مسلمانان آن را انجام مى داده
ومسلمانان پس از فراگيرى عملى از آن حضرت و پس از بيان گفتارى از سوى ايشان از اوپيروى
كـرده اند و از اين روى , اين مساءله اى پنهان و يا قانونگذاريى موقت و ويژه دورانى معين و محدود
نبوده است تا نشانه هاى آن از ديده پنهان و چگونگى اش پوشيده بماند وسرانجام كار به جايى برسد
كه در آن اختلاف شود.

اگـر چـنـين بود, انگيزه هاى اختلاف در آن چيست ؟ و حقيقت آنچه پيامبر(ص ) در اين باره بيان
داشته چه بوده است ؟
در پـاسـخ بـه ايـن پرسشها مى گوييم : ناگزير مى بايست مساءله را در چهارچوب شيوه هاى نوين
علمى و به صورتى دقيق بررسيد و همه آنچه را در اين زمينه رسيده است بر ترازوى نقد و سنجش
نـهـاد.

اين كارى است كه ما در پژوهش خود در پى آنيم تا از اين رهگذر پرده از چهره مساءله هايى
پـيـچـيـده كـه در زمـيـنـه اين عبادت رخ نموده و پذيرفتن ونپذيرفتن هايى را برانگيخته است
برگيريم .

مـسـلـمانان در پى اختلاف نظر صحابه در نقل و بيان وضوى پيامبر(ص ) اختلاف كردند و راه دو
شيوه و بلكه دو مكتب متفاوت عمده را در پيش گرفتند ((44)) هر يك ازاين دو مكتب ـ در پرتو
آنـچـه از سلف به ما رسيده ـ براى خود در ميان صحابه و تابعين پيروان و طرفدارانى داشته كه از
ديدگاه خود دفاع مى كرده و براى به كرسى نشاندن آن دليل و برهان مى آورده اند.

البته پيش از فرورفتن در متن بحث و پيش از نقد و بررسى ادله هر گروه و اندازه حجيت اين ادله
نـاگـزيـر مـى بـايـسـت مـقدمه اى فراروى نهيم و در آن از تاريخ اختلاف درباره وضو و عوامل و
انگيزه هاى اين اختلاف سخن گوييم .

اين مقدمه را با سخنى درباره وضوى مسلمانان در نخستين دوره حيات اسلام مى آغازيم .