در حسرت تجدد و ترقی نسخه متنی

اين گرايش اگرچه از يك جهت مدعى تفسير غيرتاريخى از اسلام است ولى از جهت ديگر همانطورى كه مشاهده مى شود، نوعى نگاه تاريخى به اسلام مى باشد كه ريشه در يك جنبش فكرى و سياسى مشهور به سليقه دارد. با اين تفاصيل، ديگر به راحتى نمى توان بحث از مقايسه ى فهم دو جريان تحت عنوان انديشه ى دينى و سكولاريزم از مفهوم غرب و غربشناسى نمود. زيرا همانطورى كه ديديم، سكولاريزم يك گرايش در ميان گرايش هاى دينى است، و اگر قرار باشد عنوان مناسبى براى اين مقايسه پيدا كنيم به نظر مى رسد، تحت عنوان جريان هاى فكرى و سياسى عصر مشروطيت بهتر مى توان فضاى مناسب را براى اين تطبيق پيدا كرد. زيرا همانطورى كه تشريح شد، اگرچه فكر سكولاريزم يك انديشه قديمى و تاريخى است اما سكولاريزاسيونِ جامعه ى ايرانى سابقه اى دورتر از انقلاب مشروطه ندارد. ماقبل از انقلاب مشروطه جريانى كه در ساختارهاى حكومتى به دنبال تفكيك بين امر دين و دنيا يا سياست باشند، به صورت پرقدرت نداريم. مضاف براين كه نظام ايلى قاجاريه به طور عمومى فضاى مناسبى براى سكولاريزه كردن حكومت يا كنارگذاشتن آگاهانه ى دين از صحنه معيشت و سياست نداشت. و اگر دست به چنين كارى مى زد، هم مبناى مشروعيت و هم مبناى مقبوليت خود را دست مى داد. با روشن شدن مفهوم سكولاريسم و جايگاه تاريخى آن در تحولات سياسى اجتماعى ايران دوره معاصر، ضرورى به نظر مى رسد كه تكليف مفهوم غرب و غربشناسى براى عينى تر شدن اين مقايسه نيز روشن شود.