در حسرت تجدد و ترقی نسخه متنی

ايران را به عقل نمى توان نظم داد. عقل شما هم در صورتى كه بيشتر از عقل افلاطون باشد باز بدون حكم فرنگى ممكن نيست بفهمد كه اداره شهرى يعنى چه؟ خلاصه الآن چيزى كه اعظم موانع ترقى ايران شده است اين است كه خودى هاى ما عقل خود را بر علوم فرنگستان ترجيح مى دهند. اگر وزراى ما بر عظمت اين خبط ملتفت مى شدند ايران در يك ماه نظم مى گرفت.» در توصيه ى ملكم دعوت به پذيرش عقل فرنگى نيست همان طورى كه مسئله ى انضمام عقل فرنگى به عقل ايرانى هم مطرح نمى باشد. بلكه بحث از پذيرش علوم فرنگستان است كه محصول عقل فرنگى است. يعنى عدم توجه و عدم به كارگيرى عقل ايرانى. عقلى كه مال ماست و خويشتن خويش را مى شناسد. ملكم مجدداً در همين رساله دفتر قانون مى نويسد: «ملل فرنگ سه هزار سال معطل شدند تا اختراعِ عكس بروز كرد. حال وزراى ما مى توانند اين اختراع را در بيست و چهار ساعت أخذ نمايند. اما به يك شرط ناگزير شرط مزبور اين است كه عقل خود را داخل اجراى اين عمل نكنند و هر طورى كه معلم فرنگ مى گويد همان طور رفتار نمايند.