در حسرت تجدد و ترقی نسخه متنی

آثار اوليه ى اين تمناهاى جديد را مى توان در نوشته هاى يكى از كارگزاران قاجار به نام ميرزاملكم خان ناظم الدوله پيدا كرد و اين نقطه ى عزيمت تغيير ترقى خواهى از تمناى تكنولوژى به تولاى ايدئولوژى فرنگى است. تا قبل از ملكم خان، به ندرت مى توان آثار قابل توجهى پيدا كرد كه تفسير منسجم و جهت دارى از مفهوم ترقى خواهى ارائه داده باشند. ترقى تا اين دوران همانطور كه ذكر شد، مترادف با اصلاحات در سازمان ارتش ايران و اوج اين تمنا نيز كسب فنون لازم براى توليد جنگ افزارهاى جديد و ايجاد سازمان جديد نظامى براى ارتش ايران بود. بديهى است كه تفسير ترقى به اين منظور محل مناقشه ى نخبگان فكرى و اجتماعى ايران نباشد. اين تغيير و دگرگونى و اين اصلاحات يك ضرورت اجتماعى در شرايط آن روزى ايران بود. به ندرت مى توان گروهى، جريان يا متفكر قابل توجهى را پيدا كرد كه با چنين مفهومى از اصلاحات و ترقى خواهى در اين دوران مخالف باشد. بنابراين، تا اين دوران، تفسير فلسفى، تاريخى، سياسى، اجتماعى و فكرى عميقى از مفهوم تجدد و ترقى در سطح نخبگان سياسى و متفكران ايران وجود ندارد. اولين اثر منسجمى كه از ملكم خان نام مى برند كتابچه غيبى يا رساله ى دفتر تنظيمات است، آنچه ملكم خان در اين رساله با آن درگير است مفهوم ترقى ايران با تكيه بر بازنگرى در سازمان دولت و ساختار تصميم گيرى در اين سازمان است.