در حسرت تجدد و ترقی نسخه متنی

اوج ذلّت اين قراردادها، قرارداد رويتر است و در ظاهر و پنهان اين قراردادها نيز پايه گذار گرايش ترقى خواهى و تجددطلبى مقلدانه، يعنى ميرزاملكم خان ناظم الدوله حضور دارد. سفرهاى ناصرالدين شاه در اواخر قرن سيزده هجرى (اواخر قرن نوزدهم ميلادى) به اروپا، براى آشنايى با ترقى و تجدد ملل فرنگستان، كه به كارگزارى ميرزاحسين خان سپهسالار و ميرزاملكم خان ناظم الدوله زمينه هاى آن فراهم شد و اعطاى امتيازات پى درپى و انعقاد قراردادهاى مختلف با دولت ها و تجار اروپايى (با توجيه انتقال علم و فن آورى فرنگى و ترقى ايران) و در رأس آن قرارداد رويتر (1872 م/ 1289 ه)، اولين تجلى سياسى، اجتماعى و اقتصادى تحولاتى بود كه در پرتو شعار تجددطلبى و ترقى خواهى مقلدانه اثرات زيانبار خود را در جامعه ى ايران نمايان ساخت. داستان مقابله ى حاج ملاعلى كنى با انعقاد قرارداد رويتر (به هر انگيزه اى كه به وقوع پيوسته باشد) نقطه ى عزيمت انديشيدن پيرامون «ترقى مقلدانه» است. از اين تاريخ گرايش «ترقى مقلدانه» اگرچه از صحنه تحولات سياسى اجتماعى ايران حذف نمى شود اما از دو ناحيه به چالش جدى كشيده مى شود: