بررسی نقش امام سجاد (ع) در رهبری شیعه نسخه متنی

عصرى نوشتند كه از ديدگاه حكومت، اين حقوق در بوته فراموشى سپرده شده بود: حقوق متقابل سلطان و رعيت، برده و آزادكننده، امام جماعت و مأموم، حق همدينان و ديگران كه حتى نام بردن آن ها جرم بود.

رساله حقوق امام سجّاد(عليه السلام) به دو صورت نقل شده است:

1. متن مفصّل آن در كتاب تحف العقول تأليف ابو محمد حسن بن على بن حسين بن شعبه حرّانى (متوفاى 381 ق.) نقل شده و شامل پنجاه حق است.

2. متن مختصر آن در كتاب هاى الخصال(1)، الامالى(2) و من لا يحضره الفقيه(3) تأليف ابوجعفر محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى (متوفاى 382 هـ . ق.) ذكر شده كه شماره حقوق در اين كتاب ها 51 حق است و حقّى به نام «حقّ الحج» بين حق نماز و حق روزه ديده مى شود. اما در مقدّمه كتاب خصال، كه حق ها به اجمال شمرده شده، از آن نامى ذكر نگرديده است.

اين رساله شريف، كامل ترين متن حقوقى است كه از امامان(عليهم السلام) به دست ما رسيده. در اهميت اين رساله، اين گفته اغراق آميز نيست كه «اگر تمام دانشمندان و حقوق دانان هر عصرى كنار هم بنشينند و بخواهند حقوق مربوط به انسان، خدا و جامعه را به رشته تحرير درآورند، نخواهند توانست حقوقى را كه ضامن سعادت دنيا و آخرت بشر باشد، اينگونه كامل و جامع تدوين كنند; زيرا بيان چنين حقوقى از كسى ممكن است كه به منبع علم الهى متصل باشد و اين ويژگى را تنها در امامان معصوم(عليهم السلام)مى توان يافت.»

اين حقوق 51 گانه را مى توان به صورت ذيل خلاصه كرد:

1 . «ابواب الخمسين و مافوقه»، ص 674 ـ 684 .

2 . «مجلس پنجاه و نهم»، ص 221 ـ 225.

3 . ج 2، ص 376 ـ 381.