ماهيت فقهى خراج و موارد مصرف آن - اندیشه سیاسی محقق کرکی نسخه متنی

‌
اشاره مىكند و دليل مخالفت آن‏ها را ملك خصوصى بودن اين زمين‏ها براى امام معصوم مىداند كه هم‏چون ساير املاك شخصى، خراج در مورد آن‏ها معنا نمىيابد1.

اين طبقه‏بندى و رژيم حقوقى متعاقب آن مىتوانست به عنوان مجوز حقوقى براى سيستم زمين‏دارى دولت صفوى باشد؛ سيستمى كه براساس آن، اقطاعات ارضى تحت عنوان زمين‏هاى عطيه‏اى در ثبات و بنيه داخلى دولتِ نوبنياد صفوى از اهميت زيادى برخوردار بود.

ماهيت فقهى خراج و موارد مصرف آن

يكى ديگر از مسائل مربوط به خراج، قرار دادن آن در فهرست حقوق مالى فقه شيعه است. محقق در جاى ديگر، خود فهرستى از قراردادهاى مختلف شرعى را جمع‏آورى كرده است2. و به اختصار در مورد هر يك توضيحى داده ولى از قراردادى به‏عنوان خراج نام نبرده و به همين دليل كه عنوان خراج معمولاً جزو قراردادهاى شرعى آورده نشده است، از سوى فقها در مورد يافتن ماهيت شرعى آن، بحث‏هايى صورت گرفته است.

محقق در تعيين ماهيت حقوقى خراج در رساله قاطعة‏اللجاج مىنويسد: خراج نوعى اجاره زمين است كه بر آن بسته مىشود و از اين لحاظ مانند مقاسمه است، جز آن‏كه در عقد مقاسمه، اجرتِ زمينِ واگذار شده به عقد مقاسمه را بخشى از حاصل آن تشكيل مىدهد و در خراج، اين اجرت را پول نقد در بر مىگيرد3. اين حق، شرعى تلقى مىشود و صاحب زمين و

1. قاطعة اللجاج، ص 257.

2. رساله صيغ العقود و الايقاعات در مجموعه الرسائل، ج 1.

3. قاطعة اللجاج، ص 266.