وضعيت خراج در زمان غيبت و حكومت جور - اندیشه سیاسی محقق کرکی نسخه متنی

‌
تفسيرى است كه از منابع تأمين بيت‏المال مىشود و درست همين جا است كه بين فقها اختلاف زيادى مشاهده مىشود. محقق كركى احتمال داده است كه هزينه‏هاى بيت‏المال همان هزينه‏هاى بيت‏المال امام، يعنى دولت اسلامى باشد و فىء و انفال را در برگيرد و اين غير از تفسير ديگر او است كه بيت‏المال را از طريق سهم سبيل‏اللّه از زكات مىداند1. با ضميمه كردن اين قسمت به بحث خراجِ او و اين‏كه مبناى اعتبار آن اصل حفظ نظام است، منابع مالى نظام سياسى را مىتوانيم در زمينه‏هاى: سبيل اللّه از ماليات شرعى زكات، فىء و انفال از منابع اختصاصى دولت اسلامى و خراج به عنوان ماليات اراضى و ديوانى برشمريم. از جزيه نيز مىتوان به عنوان منبع مالى دولت اسلامى نام ببريم، اما بايد متذكر شويم كه اين منبعِ مالى، تنها به هزينه‏هاى سپاهيان و مجاهدان مسلمان تعلق دارد؛ درست مثل مال صلح مالياتى كه از اراضى عهدى گرفته مىشود2.

وضعيت خراج در زمان غيبت و حكومت جور

بحث از وضعيت پرداخت ماليات از سوى مردم به حكومت غير شرعى، تابعى از يك بينش فقهى كلىتر است كه به چگونگى برخورد مردم با سيستم سياسى جاير مربوط مىشود. براساس يك نظريه كلى مورد پذيرش، حكومت فرمانروايانِ رسمى، غيرقانونى است و كمك به آن‏ها به هر شكل گناه و نامشروع شناخته مىشود. بر اين اساس تصدى امور دولتى از طرف فرمانروايانِ ستم‏كار حرام است، مگر به نيت اقامه حق و دادن حق به صاحبان آن و مدد به برادران هم مذهب از جمله در

1. تعليق الإرشاد، ص 48؛ فوائد الشرائع، ص 46 و 110.

2. جامع‏المقاصد، ج 1، ص 199.