اندیشه سیاسی محقق کرکی نسخه متنی

‌
ولايت از جانب ظالم مىتواند اقامه حق، دفع باطل و امر به معروف و نهى از منكر نمايد و در صورت عدم قبول ولايت قادر به انجام دادن اين‏ها نباشد و در اين صورت قبول ولايت واجب خواهد بود، در صورت اجبار و اكراه نيز با ترس از دست دادن جان واجب مىشود.

سيد (مرتضي) قبح همكارى با سلاطين را مانند كذب ذاتى نمىداند. به‏نظر او صرف همكارى با ظالم قبيح نيست و بستگى به عوارض آن دارد. وى به سيره حضرت يوسف و حضرت على عليهما‏ السلام در اين مورد استناد مىكند و سپس مىفرمايد كه تولى امر در ظاهر از جانب ظالم است و در اصل از جانب ائمه حق، زيرا ائمه پذيرش اين ولايت را در شرايطى خاص اجازه داده‏اند و فقيه در واقع به اذن امام تن به قبول ولايت داده است. وى هم‏چنين اظهار تعظيم در برابر جائران را از روى تقيه جايز مىشمارد1. سيد (مرتضي) خود با آل بويه و خلفاى عباسى در ارتباط بود و مناصبى را از آنان پذيرفت و حتى از مدح خليفه عباسى خوددارى نمىكرد، در حالى كه خود را از او برتر مىديد2.

به‏نظر شيخ طوسى اگر انسان بداند و يا احتمال قوى بدهد كه در صورت همكارى با جائر مىتواند اقامه حدود و امر به معروف و نهى از منكر نمايد و خمس و زكات را براى صاحبان و مستحقان آن و در راه پيوند برادران مصرف كند و همين‏طور بداند كه در اين‏صورت در امر واجبى خللى وارد نكرده است و مجبور به ارتكاب كار زشتى نخواهد شد، مستحب است براى همكارى اقدام كند و اما در صورتى كه احتمال بدهد چنين امكانى براى او فراهم نخواهد شد و چه بسا ممكن است در امر واجب خللى وارد كند و يا ناگزير از ارتكاب كار زشتى شود همكاري

1. سيد مرتضى، رسائل الشريف المرتضى، مسألة فى العمل مع السلطان، ج 2، ص 69 ـ 87.

2. عبدالرزاق محىالدين، ادب المرتضى، ص 21 ـ 28.