اندیشه سیاسی محقق کرکی نسخه متنی

‌
نيز براى آن، احترام ويژه‏اى قائل بودند1.

در اوايل قرن دوّم هجرى، عباسيان با استفاده از محبوبيت علويان در ايران به قدرت رسيدند. سركوبى شديد علوىها در دوره بنىعباس باعث شد تا بسيارى از آن‏ها به ايران پناه آورده، نهضت‏ها و حكومت‏هاى محلى شيعى را بنيان گذارند: در قرن سوم در گيلان و مازندران حكومت‏هاى محلى علوى تشكيل گرديد2. در قرن چهارم با ظهور آل بويه در ايران و عراق (320 ـ 454 ق.)، فاطميون در مصر (297 ـ 567 ق.)، حمدانىها در سوريه و عراق (293 ـ 394 ق.) و زيدىها در يمن (246 ـ 680 ق.) شيعه توانست عملاً حاكميت بخش عمده‏اى از جهان اسلام را در دست بگيرد. قرن چهارم هجرى اوج و شكوفايى حكومت‏هاى شيعى است، هم‏چنين از دوره‏هاى درخشان تمدّن اسلامى به‏شمار مىرود. آل‏بويه نقش عمده‏اى در رشد تشيّع در ايران ايفا كردند. علماى شيعه اين عصر چون شيخ مفيد (م. 413 ق.) و سيد مرتضى (م. 436 ق.) با استفاده از موقعيت فراهم شده، اعتقادات كلامى و فقهى شيعه را مدوّن كرده، رشد بخشيدند. با اين حال در اين دوره به‏رغم حاكميت عملى شيعيان، خلافت جهان اسلام هم‏چنان در دست خلفاى عباسى بود و حكومت‏هاى شيعى ناچار بودند به نحوى با آن كنار آيند. با ظهور سلجوقيانِ سنّى مذهب و متعصّب، حكومت بوئيان خاتمه يافت و عصر جديدى از تعصبات و سختگيرىهاى مذهبى نسبت به شيعه شروع گرديد كه كم و بيش تا ظهور مغولان به طول انجاميد. بسيارى از شيعيان در اين دوران، به بهانه‏هاى مختلف، قربانى تعصبات مذهبى حاكمان وقت شدند3.

1. ر.ك: بحارالانوار، ج 60، ص 213، 220 و همان، ص 90 و 100.

2. براى توضيحات بيش‏تر ر. ك: رسول جعفريان، همان، ص 140 و 176.

3. براى نمونه مىتوان به تعصبات شديد غزنويان و سلجوقيان اشاره كرد. خواجه نظام‏الملك وزير مشهور سلجوقيان مىنويسد: «در روزگار محمود و مسعود و طغرل و آلب ارسلان هيچ گبرى و ترسايى و رافضيى را زهره آن نبود كه بر صحرا آمدندى يا پيش تركى شدندى. در جاى جاى آثار نظام‏الملك ضديت وى نسبت به تشيّع به چشم مىخورد.» ر.ك: خواجه نظام‏الملك، سيرالملوك، ص 81، 222 و 254.