اندیشه سیاسی محقق کرکی نسخه متنی

‌
رشد تصوّف در اين ديار حمايت حاكمان سلجوقى از صوفيان1 و ساخت مناسب فرهنگى قبايل اين منطقه است.

بعد از انقراض سلجوقيان روم (470 ـ 707 ق.) با از بين رفتن قدرت مركزى و با توجه به دور بودن از مركز قدرت در آذربايجان، نوعى وضع مغشوش سياسى پديد آمد كه به دنبال خود، اوضاع نابه‏سامان مذهبى را باعث شد2. در اين اوضاع فرقه‏هاى مذهبى مختلف امكان فعاليت آزاد را به دست آوردند و با توجه به ساخت فرهنگى مناسبِ اين قبايل براى جذب عقايد افراطى، فرقه‏هاى غالى متعددى چون قزلباشيه، نصيريه، بكتاشيه، حروفيه در آناتولى رشد كردند. از سوى ديگر از آغاز قرن هفتم تا پايان قرن دهم هجرى انواع و اقسام جريان‏هاى اجتماعى و قيام‏هاى مردمى به رهبرى شيوخ در آسياى صغير پا گرفت كه از جمله اين‏ها مىتوان قيام بابائىها، ابدالىها، بكتاشىها و حروفيان، قلندران، قزلباشان و حيدرىها را نام برد3. قيام بابا اسحاق در 638 ه··. ق. به قتل عام طرفداران بابائيه و قتل خود بابا اسحاق منجر شد. بابائيان معتقد بودند كه روح حضرت محمد و على عليهما‏ السلام در وجود بابا اسحاق متجلّى شده است4. يكى ديگر از اين قيام‏ها كه اندكى قبل از قيام شيخ جنيد صورت گرفت، قيام بدرالدين سماونه (م 823 ق.) در اوايل قرن نهم هجرى است كه در آن، مهدويت با پوششى از تصوّف و غاليگرى شيعى آميخته شده بود5. قيام قزلباشان صفوى را مىتوان دنباله اين قيام‏ها به شمار آورد. سابقه

1. اسماعيل حقى اوزون چارشى لى، جريانهاى فكرى در اميرنشينهاى آناتولى و دولتهاى قره قويونلو و آق قويونلو، مجله تحقيقات تاريخى، ترجمه وهاب ولى، شماره 5 و 4، سال 1359، ص 100.

2. ميشل م مزاوى، همان، ص 135.

3. همان، ص 133.

4. يعقوب آژند، حروفيه در تاريخ، ص 107.

5. همان، ص 111.