تفسیر هدایت جلد 15

از آنچه كرده‏اند آگاه مى‏سازد، به علم يقين خواهند دانست.

پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و همچنين هر مؤمنى پروردگارش را چنان كه حق شناسايى است و مى‏سزد، مى‏شناسد و بدين حقيقت به ژرفى مى‏انديشد و به خرد و روزى مى‏نگرد. دو ديگر آن كه از نجواى دشمنان نمى‏هراسد بلكه به پروردگار خود توكّل مى‏كند، و مطمئن است كه دشمنان بدو گزندى نمى‏رسانند مگر به اذن خداى عزّ و جلّ، و بيگمان بر رغم توطئه‏ها چيرگى و غلبه از آن حق است.

«أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ- آيا نديده‏اى كه خدا هر چه را در آسمانها و زمين است مى‏داند؟» اين پرسش براى تقرير و تثبيت مطلب است و معنى آن اين است كه:

بيگمان تو بايد به علم يقين بدانى، آن گونه كه كسى كه چيزى را به عين آن مى‏بيند مى‏داند. ولى چگونه اين حقيقت را با دانش كسى كه چيزى را عينا مى‏بيند، بدانيم؟ همانا با نگريستن در آيات و نشانه‏هاى خدا در آفريدگان، پس هر چه در آسمانها و زمين است گواهى مى‏دهد كه ذات منزه او زنده پايدار شاهد حاضر است.

و آيا براى كسى ممكن است كه اين كائنات را با چنين نظام نيكوى دقيقى بگرداند و تدبير آن كند و علم و قدرتش بر آن احاطه نداشته باشد؟

«ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى‏ ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سادِسُهُمْ- هيچ سه كس با هم نجوا نكنند مگر آنكه او چهارمين آنهاست و هيچ پنج كس نباشند مگر آنكه او ششمين آنهاست.»

تصريح سياق به عدد سه و پنج، هر چند رواست كه اكنون حمل برآوردن مثال شود ولى شك نيست كه حقيقتى تاريخى از واقعيّت كار منافقان دارد كه بنا به عادت (افراد) جلسات آنان به سه و پنج و هر عدد فردى ختم مى‏شده كه امكان رأى گيرى در آن آسان باشد. و يكى از مفسّران گويد: در اين تعبير بلاغتى است دلپذير كه عدد را تكرار نكرده و مانند آن را در قرآن مى‏يابيم، ولى قرآن علم خدا را به اين شماره محدود و محصور نكرده و گفته است:

«وَ لا أَدْنى‏ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا- و نه كمتر