تفسیر هدایت جلد 15

و عافيت نخواهند.

«رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا- پروردگار ما، ما را مورد فتنه (و گزند) كافران قرار مده.»

يعنى ما را موضع آزمونت براى آنان قرار مده، و اين كنايه از آزار رساندن و گزند كافران نسبت به مؤمنان است، زيرا اگر كافران بر مؤمنان دست يابند ايشان را مى‏آزارند و عذاب مى‏دهند، و در برابر آنان دشمنى خود را نسبت به حق آشكار مى‏كنند، هم چنان كه ستمگران با اصحاب اخدود كردند، «12» و نفوس صالحان هم چنان گرايش بسيار به توبه دارد:

«وَ اغْفِرْ لَنا رَبَّنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ- و ما را بيامرز، پروردگار ما، كه تو پيروزمند حكيمى.»

اين گرايش شديد به توبه از آگاهى آنان نسبت به كوتاهى خود در برابر خداى عزّ و جلّ و از نرسيدن آنان به حدّ اشباع در سرسپردگى و تسليم بدو ناشى مى‏شود. و از لحاظ واقعى مؤمن ضمانتى ندارد كه صد در صد در معرض خطايى قرار نگيرد (و لغزشى از او سر نزند)، از اين رو توبه را وسيله‏اى براى تصحيح آن خطاها و پرهيز از جهات منفى آنها قرار مى‏دهد.

امّا پايان آيه، غايتى است در شيوه و ادب دعا كردن، بدين معنى كه درست نيست دعا كننده آنچه را مى‏خواهد بر پروردگار خود حتم و واجب گرداند، بلكه او اجابت دعا را موكول و منوط به مشيّت و خواست خداوند مى‏گذارد، پس اگر بخواهد آن را به عزّت و تسلّط خود اجابت مى‏كند، و اگر نخواهد به حكمت خود آن را نمى‏پذيرد و اجابت نمى‏كند، زيرا او قادر است كه به مؤمنان يارى دهد و با چيرگى خود كافران را از آزار دادن به ايشان باز دارد، هم چنان كه به حكمت خود، آنان را مورد آزار كافران قرار مى‏دهد. و تناقضى ميان عزّت و حكمت خداوند وجود

12- بنگريد به سوره بروج، آيات 4 تا 10- اخدود به معنى مغاك و شكاف است و كافران مؤمنان را بدان مغاكها كه از آتش انباشته بودند افكندند و سوزاندند- م.